خاستگاه و اسباب و عوامل ظهور عرفان مدرسی امامیه در حوزه قم

علمای شیعه همواره به آموزه های عرفانی توجه داشته اند و در قرون اخیر این توجه به حدی رسیده که عرفان به صورت رسمی و غیر رسمی وارد برنامه درسی حوزه ها گردیده است. موضوع این مقاله کشف خاستگاه و عوامل ظهور عرفان مدرسی در حوزه قم، همزمان با تاسیس آن، تا آغاز زعامت سیدحسین بروجردی، با تکیه بر روش تاریخی است. عرفان مدرسی قم محصول مهاجرت علمای عارف مشرب از دو حوزه تهران و نجف به این شهر است. تهرانی ها بساط عرفان نظری را در قم گسترند و نجفی ها بساط سلوک عملی و مباحث سیر و سلوکی را. این مهاجرت از ده سال پیش از تاسیس حوزه قم شروع می شود و در تمام این دوره در جریان است. عرفان مدرسی در قم با جذب این دو جریان، توانست به نقطه ای متمایز از آن دو و البته کامل تر از عرفان مدرسی شیعه دست یابد. مهم ترین عامل در این امر ایرانی تر شدن حوزه با انتقال نسبی مرجعیت به قم در زمان حایری، به سبب از میان رفتن موانع تردد علمای تهران و اصفهان به قم است. واقع بودن قم در ایران که از دیرباز مهد حکمت و عرفان اسلامی بوده، باعث گردید حوزه های شیعه بیش از پیش از عناصر زیست جهان ایرانی بهره مند شوند.