بررسی تطبیقی توحید از نگاه خواجه عبدالله انصاری در منازل السائرین و بحیا بن پاقودا در الهدایه الی فرائض القلوب

توحید یا نفی صفت وجود از غیر حق مولفه بنیادی ادیان یهود و اسلام است که خواجه عبدالله انصاری (396-481 ق) عارف مسلمان در منازل السایرین و بحیا بن پاقودا (د ح 514 ق) عارف یهودی در الهدایه الی فرایض القلوب آن را از جمله ابواب سلوکی قرار داده اند. یافته های این پژوهش که بر پایه مطالعات کتابخانه ای و با روش توصیفی _ تحلیلی صورت پذیرفته نشان می دهد که این دو عارف با وجود اشتراک در تعریف توحید، درباره جایگاه، شرح و تقسیم بندی آن اختلاف دارند. خواجه توحید را غایت منازل سلوکی قرارداده، اما ابن پاقودا آن را نخستین باب از ابواب ده گانه به محبت الهی دانسته است. خواجه که بنیان سلوکی خود را بر کتاب و نقل استوار نموده و به عقل توجهی ندارد، در بیان مختصر خود توحید را بر اساس درجه سالکان به سه درجه عامه، خاصه و خاص الخاص تقسیم کرده و آخرین درجه آن را غیرقابل وصف می داند، اما بحیا در قالب بیانی مبسوط و متاثر از منابع اسلامی، با تاکید بر استفاده از سه منبع عقل، کتاب و نقل بالاترین درجه توحید را ویژه یکتاپرستانی می داند که باور قلبی و زبانی خود را با استدلال همراه می کنند.