بررسی میزان توجه به فراداده در مجلات علمی- پژوهشی براساس دستوالعمل های نویسندگان و فایل های بارگذاری شده روی سایت های مجلات

از مجلات علمی به عنوان منابعی که اطلاعات دسته اول را در اختیار جامعه علمی و پژوهشی قرار می دهند، انتظار می رود که حداکثر تلاش خود را برای نمایه سازی و ذخیره سازی دقیق و سریع مقالات توسط موتورهای جستجو و پایگاه های اطلاعاتی انجام دهند. در این میان فراداده ها بهترین راه حل می باشند. استفاده از فراداده ها در فایل مقالات می تواند در محیط وب معنایی بازیابی را به بهترین شکل ممکن تسریع کند. بنابراین، از حجم اطلاعات در محیط وب پنهان کاسته خواهد شد و در نتیجه دسترسی و استناد به مقالات افزایش می یابد، و این امر منجر به تسریع و بهبود روند انتشار علم خواهد شد. لذا، هدف پژوهش حاضر بررسی کاربرد فراداده ها در مقالات مجلات علمی در داخل و خارج از کشور براساس دستورالعمل های نویسندگان و فایل های بارگذاری شده در سه قالب ورد، پی.دی.اف. و اچ.تی.ام.ال. است.

این پژوهش از نوع توصیفی بوده و به روش پیمایشی انجام شده است. جامعه پژوهش در داخل کشور شامل 90 مجله بین المللی موجود در سایت رتبه بندی مجلات وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اطلاعات می باشد. با اعمال شرایط ورود به پژوهش، داشتن صفحه و لینک فعال، تعداد 50 مجله مورد بررسی قرار گرفتند. در خارج از کشور، تعدد، و پراکندگی موضوعی باعث ایجاد جامعه ای ناهمگن برای بررسی شد، لذا، برای رفع این مشکل مجلات سه ناشر بزرگ مجلات علمی در حوزه های موضوعی مختلف یعنی وایلی، الزویر و اشپرینگر که هر کدام به ترتیب تعداد مجلات 2756، 2937 و3750 را منتشر می کنند، انتخاب و وارد مطالعه شدند. ناشران مذکور برای کلیه مجلات دارای ساختار انتشار و راهنمای نویسندگان یکسان بودند که این امر موجب سهولت گردآوری داده ها و همگن شدن جامعه شد. ابزار گردآوری داده ها نیز چک لیست محقق ساخته می باشد. چک لیست در سه بخش برای بررسی فایل های ورد، پی.دی.اف. و اچ.تی.ام.ال. و با 41 گویه (سوال) بود. هر یک از سوالات با توجه به استانداردهای مطرح شده در رابطه با فراداده ها در سایت کنسرسیوم شبکه جهانی وب (W3C) استخراج شدند. روایی صوری چک لیست توسط گروهی از اساتید گروه علم اطلاعات و دانش شناسی تایید گردید و پایایی آن با ضریب آلفا کرونباخ 74/0 تایید شد.

از میان مجلات داخلی برای تهیه فایل ورد، هیچ دستورالعملی در راهنمای نویسندگان نیامده و از میان ناشران خارجی تنها اشپرینگر به این موضوع توجه کرده است. در مورد فایل اچ.تی.ام.ال. هم هیچ یک از مجلات داخلی دارای فایل اچ.تی.ام.ال. نبودند، اما ناشران خارجی به این موضوع توجه داشته و بر طبق استانداردهای فراداده ای عمل کرده اند. همچنین تنها تعداد محدودی از مجلات موراد مربوط به فراداده ها که توسط نویسندگان قابل پیاده سازی هستند را مد نظر قرار داده و نویسندگان را ملزم به رعایت آنها کرده اند. نتیجه بررسی معناداری تفاوت میان مجلات داخلی و خارجی در مولفه های ورد، پی.دی.اف. و اچ.تی.ام.ال. نشان داد که مقدار معناداری آزمون کروسکال والیس برای فایل های پی.دی.اف. و اچ .تی. ام.ال. کمتر از 05/0 (sig≤0.05) بوده است، لذا می توان گفت که اختلاف مشاهده شده در مورد میزان رعایت فراداده در فایل های پی. دی. اف. و اچ. تی. ام .ال .، میان مجلات داخلی و خارجی، معنادار است؛ اما در خصوص فایل های ورد، اختلاف مشاهده شده معنادار نیست و یافته ها در یک سطح هستند.

سنجش تفاوت بین مجلات داخلی و خارجی در مولفه های ذکر شده در سه فایل ورد، پی. دی. اف. و اچ. تی. ام. ال. معنادار است. مجلات داخلی (آنهایی که در سطح بین المللی منتشر می شوند و در این پژوهش هدف مطالعه بوده اند) هیچ توجهی به این مولفه های ذکر شده در سه فایل ورد، پی. دی. اف. و اچ. تی. ام. ال. نداشته اند. تنها 9 مجله ای که توسط انتشارات اشپرینگر منتشر می شوند، آن هم به دلیل اینکه این ناشر یک دستورالعمل کلی برای همه نویسندگان دارد، به موضوع فراداده ها در تنظیم فایل ورد توجه داشته و آن را در فایل های پی. دی. اف. و اچ. تی. ام. ال. مقالات نیز بکار برده اند. به طور کلی توجه به فراداده ها و کاربرد آن در میان مجلات داخلی، تقریبا صفر می باشد که لازم است جهت بهبود کیفیت نمایه سازی و دسترسی به مقالات، به این موضوع به صورت جدی توجه شود.