تحلیل گفتمان سیاست های علم و فناوری در برنامه های توسعه (مطالعه موردی برنامه پنجم توسعه)

امروزه در برنامه های توسعه و اسنادبالادستی کشورها، سیاست گذاری علم و فناوری به یکی از مهمترین مولفه ها تبدیل شده است. از این منظر، بسته به اینکه علم و فناوری در چه حوزه گفتمانی قرار دارد، معانی و هویت های مختلفی به خود می گیرد. از این رو مطالعه حاضر، به بررسی تحلیل گفتمان سیاست علم و فناوری در برنامه پنجم توسعه با روش تحلیل گفتمان لاکلایو و موف پرداخته است. جامعه مورد مطالعه کلیه مواد، بندها و تبصره های مندرج در قانون برنامه پنجم توسعه بودند که به صورت تمام شماری مورد مطالعه قرار گرفتند. یافته ها نشان می دهد که گفتمان سیاست علم و فناوری در قانون برنامه پنجم با مدلول هایی همچون، «تجاری-سازی دانش و فناوری»، «حمایت های هدفمند مادی» و «شایستگی حرفه ای» احاطه شده است. دال شناور توانمندسازی انسانی، «ایده محوری» است. در اطراف دال مرکزی، دال های تهی در گفتمان برنامه پنجم توسعه «نفی وابستگی درونی» و «عدالت آموزشی» قرار دارند که با وجود هژمونی «عام محور/جهان محور» غربی، شرایط را برای ساخت شکنی هژمونی مسلط «فرهنگ-محور/بوم محور» فراهم ساخته اند. مهمترین وقفه ها و لحظه ها در اطراف دال مرکزی، «گسترش کمیت و کیفیت دانش و فناوری»، «نزدیکی به استانداردهای جهانی»، «راه اندازی قطب ها و پارک های علم و فناوری» و «تحول بنیادین در علم و فناوری (جهش نرم-افزاری علم)» هستند که این نشانه ها به دلیل برجستگی زیاد و نادیدگی قدرت عام محور/جهان محور با نوعی اسطوره سازی نیز همراه هستند؛ به این معنا، هژمونی فرهنگ محور/بوم محور با به حاشیه راندن «دانشگاه» و «علم غربی و سکولار» سعی کرده است که اسطوره «دستیابی به جایگاه دوم علمی و فناوری در منطقه و تثبیت آن تا پایان برنامه پنجم» را مسیر سازد.