سه رساله تاریخی درباره قسطنطنیه و ایاصوفیه

قسطنطنیه، که امروزه به نام استانبول شناخته می‏ شود، یکی از مهم‏ ترین شهرهای واقع‏ شده در مرز دو قاره اروپا و آسیاست که در طول تاریخ شاهد وقایع و فجایع فراوان بوده و بارها ویران و از نو ساخته شده است. در کتاب‏ های معتبر تاریخی، در باب این شهر، مطالب مفصلی آمده است که در این مقاله، ضمن ذکر اجمالی آنها، رسایل سه‏ گانه‏ ای نیز معرفی خواهد شد. موضوع این رسایل، مطابق عناوین دو نسخه، ذکر «تاریخ قسطنطنیه و ایاصوفیه»، و ذکر «تاریخ ایاصوفیه» است. اما محتوای هر سه رساله مشابه یکدیگر و نقل داستان‏ گونه‏ ای در باب پادشاهی «استون‏ یانو» نامی، از فرزندان قسطنطین، و حکایت بنای کلیسایی با نام ایاصوفیه در زمان پادشاهی اوست.
هریک از نویسندگان این رسایل از منبعی متفاوت استفاده کرده‏ اند؛ نویسنده کتاب ذکر قلعه قسطنطنیه و بناء ایاصوفیه فی ‏ التواریخ، احمد بن احمد المنشی الجیلانی، آن را از روی «رساله‏ ای مبنی بر تمهید بناء اساس عمارت عالیه ایاصوفیه، که از زبان رومی به فارسی ترجمه کرده بودند» بازنویسی کرده تا «مقبول طبع سلیم و خاطر مستقیم هر صغیر و کبیر آید». نویسنده تاریخ ایاصوفیه، درویش شمس، کتاب را مستقیم از زبان رومی به فارسی ترجمه کرده است. نویسنده تاریخ فتح قسطنطینیه نیز، در پاسخ به خواهش عزیزی، کتابی را که از رومی به ترکی ترجمه شده بوده، به فارسی دری ادا می‏ کند.
هرچند به دلیل تشابه بالای این نسخ سه‎گانه، از نظر حجم مطالب و محتوا، انتخاب یکی و رجحان آن بر دیگری دشوار می‏ نمود، نسخه قلمی منشی گیلانی، به سبب ویژگی‏ های زبانی و ادبی آن انتخاب و به‏ عنوان نمونه در انتهای مقاله نقل شد.