مطالعه ی تحلیلی و تطبیقی ساختار «سه گاه» در موسیقی دستگاهی ایران و موغامی جمهوری آذربایجان

با توجه به ریشه های مشترک در موسیقی کلاسیک ایران و آذربایجان، هدف از این تحقیق شناخت وجوه تمایز و تشابه این دو فرهنگ موسیقایی به طور اخص در دستگاه/ موغام «سه گاه» بوده است. «سه گاه» به عنوان یکی از مدهای اساسی دو کشور است که به شیوه ی مقایسه ی توصیفی، تطبیقی و تحلیلیگوشه/  شعبه های تشکیل دهنده ی آن از لحاظ فواصل ساختاری، نغمه های «شاهد»، «ایست» و «متغیر»، گستره ی صوتی، سیر ملودیک، فضای مدال بررسی شده و همچنین به مقایسه ی اشتراک ها و تفاوت ها در ساختار و مفاهیم آن پرداخته ایم. شیوه ی گردآوری اطلاعات، منابع کتابخانه ای به زبان های فارسی و ترکی و منابع صوتی از استادان موسیقی هر دو فرهنگ بوده است. همینطور گفتگوهای شفاهی با نوازندگان و خوانندگان آذربایجان ایران به عنوان منبع روایی مورد استفاده قرارگرفته است. نتایج شامل این است که «سه گاه» از ترکیب دو واژه ی «سه» در معنای عددی و «گاه» در مفهوم جایگاه، در هر دو کشور با یک معنی مشابه به کار رفته و ریشه ی مشترکی دارند و همینطور گستره ی صوتی «درآمد» در سه گاه ایرانی محدود به فضای مدال آن و دستگاه در یک روند صعودی قرار دارد. در سه دگره ی سه گاه آذربایجان «برداشت» از قسمت اوج هر دستگاه شروع شده و با یک روند نزولی به محدوده ی صوتی مایه ی اصلی می رسد. در نتیجه وسعت صوتی برداشت ها نسبت به درآمد سه گاه ایرانی بیشتر است. نغمه ی شاهد در دگره های سه گاه آذربایجان نسبت به سه گاه ایرانی تعدیل شده است، بدین صورت که سه گاه ایران تاکید روی فاصله ی سوم خنثی(طنینی به علاوه مجنب) دارد، اما در سه گاه آذربایجان این فاصله، فاصله ی سوم بزرگ طبیعی متناسب با پرده بندی موسیقی آذربایجان است. گوشه / شعبه ی زابل، مد مشترک بین دو کشور دارای محور ملودیک و شاهد یکسان، یعنی فاصله ی سوم نسبت به شاهد سه گاه است. «مویه» به عنوان مد مستقل در موسیقی ایرانی دارای ساختار تریکوردی با محوریت ملودیک نغمه های «دو»، «رکرن» و  «می بمل» و در آذربایجان به عنوان گوشه ای جزء شعبه ی «مایه ی زابل» و با محوریت ملودیک نغمه های «سل»، «لابمل» و «سی دوبل بمل» اجرا می شود. همچنین گوشه/ شعبه ی «مخالف» با نغمه ی شاهد و فاصله ی ششم نسبت به شاهد سه گاه در هر دو فرهنگ موسیقایی مشترک بوده اما در فواصل ساختاری متفاوت است.