نقد گزاره روایی- کلامی «عجب الذنب» در اثبات انگاره «حشر جسمانی انسان»

مسیله معاد جسمانی و ثواب و عقاب غیرروحانی یکی از مهم ترین و چالش برانگیزترین مباحث حکمت متعالیه است. ملاصدرا سعی نموده است تا با تکیه بر مبانی فکری خاص خویش این انگاره را برهانی نماید. در این میان، استدلال و استناد صدرالمتالهین به پاره ای آیات و روایات نیز شایان توجه است. مبنای اصلی استدلال او در اثبات انگاره «حشر جسمانی انسان»، حدیثی موسوم به «عجب الذنب» است. بر پایه این روایت، تنها یک عضو یا قسمت از بدن انسان، پس از مرگ او باقی مانده و فانی نمی شود و در رستاخیز نیز محشور خواهد شد. در پژوهش حاضر، انگاره ملاصدرا در «حشر جسمانی انسان» که بر حدیث یادشده بنیان نهاده شده، مورد نقد قرار گرفته است. جستارهای صورت گرفته در پژوهش حاضر نشان از آن دارد که روایت یادشده، در هیچ یک از منابع متقدم و متاخر روایی شیعه، گزارش نشده است. گزاره روایی یادشده، تنها در برخی جوامع روایی اهل سنت و آن هم از طریق ابوهریره نقل شده است. مدلول گزاره روایی یادشده و نیز طرق و اسناد آن از قوت و اعتبار برخوردار نیست. از این گذشته، ملاصدرا در طرح انگاره «حشر جسمانی انسان» تنها به عبارات ابن عربی در فتوحات مکیه تکیه نموده و خود، روایت یادشده را مصدریابی نکرده است. ظاهر حدیث یادشده، بر مادی بودن عضو موردنظر دلالت دارد و این موضوع، با مرتبه «خیال مجرد از ماده» در نظام اندیشه ملاصدرا و نیز برخی دیگر از مبانی فلسفی وی سازگاری ندارد.