روش بازشناسی مذهب راویان مطالعه موردی مذهب قاضی ابوبکر جعابی

شناخت مذهب راوی، نقش انکارناپذیری در اعتبارسنجی احادیث وی دارد و با توجه به آن، گاه می توان به فهم استوارتری از احادیث وی نیز دست یافت. در لابه لای میراث ارزشمندی اسلامی، از قرینه های گوناگونی برای تشخیص مذهب راویان بهره گرفته شده است، اما منبعی که به طور منسجم به روشمندسازی این فرایند پرداخته باشد، یافت نمی شود. مقاله حاضر در پی آن است تا با روش توصیفی تحلیلی، در عین تمرکز بر روی یک نمونه موردی، گامی موثر در راستای روشمند نمودن سازوکار تشخیص مذهب راویان بردارد. این مطالعه موردی بر روی مذهب یکی از محدثان برجسته فریقین به نام قاضی محمد بن عمر جعابی (د. 355ق) است. گزارش های ناهمسویی درباره مذهب وی در منابع فریقین یافت می شود. با موشکافی در قراین مختلف دردسترس درباره جعابی مانند ابرازنظرهای وی در ذیل نقل روایاتش، درون مایه کتاب های وی، جهت گیری های مذهبی خویشاوندان نزدیک و هم نشینانش، بی اعتنایی وی نسبت به قم و محدثان برجسته قمی حاضر در بغداد با وجود شیفتگی فراوان وی به گردآوری حدیث، روشن شد که جعابی هرچند گرایش هایی به سویی اهل بیتk داشته، اما وی برخلاف تصور برخی از محققان معاصر، امامی مذهب نبوده است و یا دست کم نمی توان چنین مذهبی را برای او ثابت نمود.