ارزیابی برخی خصوصیات کمی و کیفی لاین های پیشرفته نخود سفید جهت کشت بهاره دیم

نخود (Cicer arietinum L.) در دنیا به عنوان سومین گونه مهم حبوبات تلقی می گردد. این گیاه به عنوان یک محصول کم هزینه در سیستم های زراعی مناطق گرمسیری نیمه خشک محسوب شده و به خاطر قابلیت سازگاری با طیف وسیعی از شرایط محیطی و خاک از قبیل اراضی حاشیه ای، حایز اهمیت می باشد. این تحقیق با هدف دستیابی به لاین های پرمحصول و واجد صفات کمی و کیفی مطلوب زراعی از قبیل تیپ بوته ایستاده و پابلند (جهت تسهیل برداشت مکانیزه)، درشتی دانه و زودرسی نسبت به ارقام شاهد به مرحله اجراء درآمده است.

به منظور دستیابی به لاین و یا لاین های برتر از نظر میزان عملکرد دانه در شرایط دیم، 12 لاین پیشرفته نخود سفید دیم حاصل از برنامه های اصلاحی موسسه تحقیقات دیم مراغه، به همراه دو رقم شاهد به نام های ثمین و رقم محلی جم در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی در 4 تکرار در ایستگاه اکباتان مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان در سال 1400 مورد بررسی قرار گرفته و صفات فنولوژیکی و مرفولوژیکی مورد اندازه گیری قرارگرفتند.

نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین لاین ها برای تمامی صفات، بجز تعداد روز تا 50 درصد جوانه زنی، تفاوت معنی دار در سطح 1 درصد وجود داشت. بیشترین تنوع بین صفات صد دانه، تعداد شاخه بیمار، میانگین تعداد غلاف در بوته، ارتفاع بوته و تعداد شاخه اولیه مشاهده گردید. رابطه مثبت و معنی دار بین تعداد غلاف در بوته، تعداد شاخه ثانویه و وزن کل دانه در هرکرت و رابطه منفی و معنی دار بین صفات فوق با صفات روز تا جوانه زنی، گل دهی و غلاف دهی وجود داشت. قابلیت توارث پذیری عمومی برای روز تا 50 درصد گلدهی، ارتفاع بوته، روز تا غلاف دهی و رسیدگی کامل به ترتیب 87، 78، 81 و 73 درصد بود که دلالت بر کم بودن اثرات محیطی بر این صفات دارد. بیشترین ارتفاع بوته متعلق به لاین 1 (50/45 سانتیمتر) بود و با توجه به وراثت پذیری عمومی بالای پنجاه درصد ارتفاع بوته، می توان از لاین یک به عنوان والد در برنامه های بعدی دورگ گیری به منظور تولید ارقام پابلند و مناسب برای برداشت مکانیزه دانه بهره برد. لاین 7 نیز علیرغم ارتفاع کم بوته (25/33 سانتیمتر)، از نظر تعداد شاخه اولیه و ثانویه و در نتیجه بیشترین تعداد غلاف در بوته (18 غلاف) نسبت به سایر لاین ها برتر بود. لاین 7 همچنین یکی از بالاترین مقادیر وزن صد دانه را داشت (02/32 گرم) که این امر موجب شد از عملکرد دانه نسبتا بالایی برخودار باشد (35/520 گرم).

نتایج تحقیق حاضر بیانگر وجود تنوع ژنتیکی قابل توجه برای صفات وزن صد دانه، تعداد شاخه بیمار، میانگین تعداد غلاف در بوته، ارتفاع بوته و تعداد شاخه اولیه بود که امکان استفاده از تنوع موجود در مراحل بعدی اصلاح نخود را فراهم می نماید. مقادیر بالای قابلیت توارث پذیری عمومی برای روز تا 50 درصد گل دهی، ارتفاع بوته، روز تا غلاف دهی و رسیدگی کامل، دلالت بر کم بودن اثرات محیطی بر این صفات داشته و بنابراین این صفات در فرآیندهای انتخاب در نسل های بعدی قابل بهره برداری خواهند بود. همچنین در صورتی که برداشت مکانیزه نخود مورد نظر نباشد، لاین 7 می تواند از گزینه های مناسب برای کاشت در استان همدان و یا مناطق با اقلیم مشابه باشد.