واکاوی مناسبات ایران و ژاپن در دوره ی پهلوی دوم با تکیه بر برنامه چهارم توسعه (1351-1347ش/1972-1968م)

سطح مراودات ایران با ژاپن از 1320ش/ 1941م، به دلیل تنش های ناشی از جنگ جهانی دوم، دستخوش فراز و فرود شد. به همین دلیل پس از خاتمه جنگ، با وجود آن که ژاپن در بازیابی قدرت ازدست رفته و پیشرفت در ساختار اقتصادی-صنعتی در آسیا الگو محسوب می شد، به نسبت سایر کشورها دیرتر وارد عرصه سرمایه گذاری در ایران شد. هرچند مناسبات سیاسی و تجارتی میان دو کشور پس از عقد پیمان صلح تا حدودی بهبود یافت، اما آغاز برنامه چهارم توسعه 1347-1351ش/ 1968-1972م، فرصتی شد تا این کشور جایگاهش را در بازار ایران بیابد. از این رو، پرسش پژوهش حاضر این است که با توجه به اهداف و اصول برنامه چهارم توسعه، انتقال صنعت و دانش فنی از ژاپن به ایران به لحاظ کمی و کیفی چگونه بوده است؟ برای یافتن پاسخ، پژوهش به واکاوی انگیزه ها، قراردادها، توانمندی ها و قابلیت های هر دو کشور و ارزیابی سطح روابط از جنبه تبادلات اقتصادی و فرهنگی می پردازد. پژوهش با بهره گیری از اسناد، گزارش های سازمان برنامه و بودجه، مذاکرات مجلس شورای ملی و مطبوعات با هدف بررسی سیاست های اقتصادی، این روابط و گسترش مناسبات براساس برنامه چهارم توسعه را به روش توصیفی- تحلیلی مورد ارزیابی قرار می دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد، دلیل تداوم روابط دوسویه تلاش دولت ایران و نیاز سازمان برنامه و بودجه، برای خرید تجهیزات، اخذ وام و بهره گیری از دانش فنی کارشناسان ژاپنی در عرصه تکنولوژی و تمایل ژاپن در تامین نفت خام و مواد اولیه از ایران و فروش کالا به ایران بوده است.