مذهب گویی در شعر شاعران برجسته ادب فارسی (از کسایی تا جامی)

پس از وفات پیامبر بزرگوار اسلام (ص) اختلاف هایی که پیرامون مسیله خلافت و اصول عقاید از جمله صفات باری تعالی و موضوعاتی نظیر قضا و قدر، خیر و شر، جبر و اختیار و... میان دانشمندان مسلمان به وجود آمد، موجب پیدایی فرقه های متعدد با آرایی گوناگون شد. این امر سبب ایجاد «علم کلام» و فرقه های کلامی جدیدی مانند معتزله، اشاعره، شیعه و اسماعیلیه و گرایش های فقهی مانند شافعی، مالکی، حنبلی، حنفی و شیعه شد؛ این مناقشات عقیدتی میان فرقه های نام برده در طول قرون متمادی در تاریخ اسلام فصلی عظیم را به خود اختصاص داده است. ازآنجاکه بزرگان شعر فارسی اغلب گرایش هایی به یکی از این مکاتب کلامی و فقهی داشته اند، آرای خود را در اثبات یا رد اصول اعتقادی یکی از این فرقه ها به صراحت اظهار داشته اند؛ به بیان دیگر «مذهب گویی» را شکل بیان ادبی خود قرار داده اند؛ درنتیجه فهم این دسته از اشعار، بدون شناخت اصول اعتقادی این شاعران میسر نیست؛ بنابرین در این نوشتار سعی شده است به سه مکتب غالب کلامی در تمدن اسلامی یعنی شیعه، معتزله و اشاعره توجه خاصی شود و به اجمال به مبانی فقهی چند شاعر پرداخته شده است؛ سپس نمونه هایی از اشعار شعرای بزرگی که شعرشان به نوعی تجلی گاه آرای کلامی است، ارایه گردیده است.