مقایسه دو روش فازی و شاخص ترکیبی بیابان زایی (IDI) در ارزیابی شدت بیابان زایی در شهرستان تربت حیدریه استان خراسان رضوی با تاکید بر شاخص های پوشش گیاهی

در این پژوهش به مقایسه کارآیی دو روش فازی و شاخص ترکیبی بیابان زایی در شهرستان تربت حیدریه استان خراسان رضوی در تعیین بیابان زایی پرداخته شده است. در این راستا، شاخص ارتقاءیافته پوشش گیاهی، شاخص وضعیت پوشش گیاهی، شاخص شوری، شاخص ترکیبی خشکسالی، شاخص وضعیت دمایی برای سال های 2000 و 2020 میلادی استفاده شده است. اطلاعات این شاخص ها با دو روش بیشینه-کمینه و روش فازی هنجارسازی شده و با روش سلسله مراتبی (AHP) وزن متناسبی به آنها اختصاص داده شد. سرانجام با روش ترکیب وزنی و شاخص تلفیقی بیابان زایی نقشه شدت بیابان زایی در منطقه تعیین شد. نتایج نشان داد که در روش فازی 45 درصد (1676 کیلومترمربع) از منطقه دچار بیابان زایی شدید و خیلی شدید است ولی درعین حال، عمده سطح منطقه یعنی 55 درصد (2048 کیلومترمربع) شدت خفیف و متوسط داشته اند. در مقام مقایسه، در شاخص تلفیقی بیابان زایی هیچ سطحی از منطقه در کلاس خیلی شدید قرار ندارد ولی درعین حال، کلاس شدید 67 درصد (2496 کیلومترمربع از منطقه را پوشش داده است. بر این اساس، اگرچه دو روش فازی و شاخص تلفیقی بیابان زایی عمده منطقه را در خطر بیابان زایی طبقه بندی کرده اند، اما این طبقه بندی در روش فازی به شدت سخت گیرانه تر از شاخص تلفیقی بیابان زایی بوده است. درعین حال، شاخص تلفیقی بیابان زایی نیز تمایل به بیش تخمینی شرایط بیابان زایی دارد. مقایسه صورت گرفته بین داده های میدانی اندازه گیری شده و مقادیر مشابه در نقشه های به دست آمده نشان از تطابق بیشتر شاخص تلفیقی بیابان زایی (شاخص کاپا 73/0) در برابر روش فازی (شاخص کاپا 54/0) بوده است. بنابراین می توان گفت که شاخص تلفیقی بیابان زایی اگرچه کارایی بالاتری داشته ولی هم زمان دچار بیش تخمینی بیابان زایی در منطقه شده است. این روش برای ارزیابی بیابان زایی در منطقه در برابر روش فازی پیشنهاد می گردد. نتایج این تحقیق برای مدیران اراضی در زمینه ارزیابی روند بیابان زایی و برنامه ریزی برای مقابله با این پدیده مفید خواهد بود.