واکاوی عوامل موثر بر مناسبات سیاسی- نظامی سلجوقیان عراق با اتابکان زنگی موصل و شام

حاکمیت همزمان اندیشه های ملک‏داری اسلامی- ایرانی و سنت های اجتماعی ترکان در عرصه سیاسی ایران عصر سلجوقی، شرایطی را به وجود آورد که در کنار حکومت متمرکزی که توسط این خاندان پایه گذاری شد، به تدریج دودمان های اتابکی نیز در گستره قلمرو سلجوقیان شکل گرفت. اتابکان زنگی موصل و شام (521 - 619 ق) از جمله زودپاترین این دودمان ها بود که در سال 521 ق توسط عمادالدین زنگی (521 - 541 ق) در سرزمین جزیره و شام تاسیس شد. در چنین ساختار سیاسی ضرورت برقراری مناسباتی میان حکومت مرکزی و دودمان های اتابکی که تحت نظر سلاطین سلجوقی به صورت نیمه مستقل به حیات خویش ادامه می دادند، به وجود آمد. در دوره 69 ساله همزمانی میان حکومت سلجوقیان عراق و اتابکان زنگی، مناسباتی میان طرفین شکل گرفت که غالبا جنبه سیاسی داشت. پژوهش حاضر تلاش دارد با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و بهره گیری از منابع کتابخانه ای عوامل موثر بر شکل گیری این مناسبات و شیوه تاثیرگذاری این عوامل بر روابط دو حکومت را مورد بررسی قرار دهد. یافته ها نشان می دهد که عواملی همچون خلافت عباسی، جنگ های صلیبی و منازعات جانشینی سلجوقیان عراق موجب شکل گیری مناسبات میان سلجوقیان عراق و اتابکان زنگی شده بود. این عوامل  موجبات تحول در مناسبات دو حکومت از مرحله واگرایی به همگرایی و بالعکس را فراهم آورده بود.