تحلیل مضمون کتب درسی دوره ابتدایی برای شناسایی مولفه های هویت ملی براساس اسناد بالا دستی

هدف پژوهش حاضر شناسایی مولفه های هویت ملی در کتب درسی دوره دوم ابتدایی با تاکید بر سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و سند برنامه درسی ملی است. با توجه به نقش مهمی که نهاد آموزش و پرورش و برنامه درسی در تقویت هویت ملی دانش آموزان دارد، مسیله پژوهش، شناخت مولفه های هویت ملی در اسناد بالادستی آموزش و پرورش و کتب درسی دوره دوم ابتدایی است.

در این پژوهش برای تحلیل متن اسناد بالادستی و کتب درسی روش تحلیل مضمون استفاده شده است. نمونه مورد بررسی در این پژوهش مشتمل بر کتاب های درسی مطالعات اجتماعی و هدیه های آسمانی است. این کتاب ها به این دلیل انتخاب شده اند که بیشترین قابلیت برای حمل مفاهیم هویت ملی را دارند. واحد تحلیل (ثبت) در این پژوهش، مضمون، تصویر، نقشه و واحد زمینه، کتب درسی است. در این پژوهش 150 مفهوم، 30 زیرمقوله و 9 مقوله از متن کتاب های درسی استخراج شد. برای تعیین روایی روش تحلیل محتوای کیفی با رویکرد استقرایی (تحلیل مضمون) در پژوهش حاضر، کتاب ها و اسناد بالادستی، بازبینی مطالب در دو مرحله، یکی پس از اینکه بین 10 تا 50 درصد مقوله بندی ها تکمیل شد و بار دوم در پایان کار صورت گرفت.

بر اساس نتایج این پژوهش مهم ترین مولفه هایی که در کتب درسی دوره دوم ابتدایی(به ترتیب برای مطالعات اجتماعی و هدیه های آسمانی) برای هویت ملی شناسایی شد عبارتند از: معرفی فرهنگ های مختلف، تاریخ و هویت اقوام، معرفی میراث فرهنگی؛ معرفی مشاهیر، انعکاس سبک پوشش اقوام و مناطق؛ زبان های اقوام ایرانی در کتب درسی، تکثرگرایی دینی و مذهبی، تکثرگرایی دینی و مذهبی، معرفی جشن ها و اعیاد و مناسک مذهبی همه اقوام و مناطق. نتایج این پژوهش نشان می دهد، برنامه ریزان می توانند با سیاست گذاری بر اساس عناصر هویت ملی و ارایه محتوای مناسب در کتب درسی، هویت ملی را در دانش آموزان دوره ابتدایی تقویت و تعلق به وطن را در آنها بارور کنند.