مقدمه‏ ای بر فرضیه سقایه ربع‏ رشیدی

در گمانه‏زنی‏های باستان‏شناختی سال 1386 جنوب‏شرقی ربع‏رشیدی فضاهایی کشف شده است که هرچند آن ها را بازمانده یک گرمابه ایلخانی توصیف و معرفی کرده‏اند، اما کاربری گرمابه هنوز تایید نشده است؛ بنابراین درباره ساختار کشف‏شده در گوشه جنوب‏شرقی کاوش گاه ربع‏رشیدی این سوالات و فرضیات مطرح است که کارکرد این ساختار چه بوده است؟ و گاه شناسی نسبی آن به کدام سده تاریخی بازمی‏گردد؟ در تحلیل و تفسیر پژوهش حاضر، دو فرضیه گازرگاه (رختشوی خانه) و سقایه، مقابله و سپس براساس فرضیه سقایه، قدمت سده هشتم هجری برای این ساختار پیشنهاد شده است.
شالوده روش‏شناختی این پژوهش بر تاریخ، یعنی بررسی متن الوقفیه الرشیدیه و دیگر منابع اولیه دوره ایلخانی، و هم چنین بررسی تطبیقی ساختار رایج گرمابه‏های سده‏های اسلامی، سقایه و گازرگاه استوار است؛ بنابراین پس از تحلیل ویژگی‏های فنی، فیزیکی و معماری و فضاسازی‏ اثر موضوع مطالعه، در گام دوم، ضمن استخراج اطلاعات مرتبط با بناهای ربع‏رشیدی و بالاخص بناهای مرتبط با دو فرضیه گازرگاه و سقایه از منابع تاریخی ایلخانی و بالاخص وقف‏نامه ربع‏رشیدی، این اطلاعات با اطلاعات حاصل از مرحله معماری تطبیق داده می‏شود. در گام سوم نیز اطلاعات مستخرج از دو مرحله پیشین، تاریخ و معماری، با اطلاعات باستان‏شناختی تطبیق داده می‏شود تا نتیجه نهایی حاصل شود.
 ابتنای شواهد تاریخی و معماری بر منطق قیاس محتمل، فرضیه سقایه رشیدیه را بیش تر قریب به صدق می داند؛ آن گاه، با توجه به متن الوقفیه الرشیدیه، گاه‏شناسی نسبی این ساختار به دوره ایلخانی و نیمه اول سده هشتم هجری قمری می‏رسد.