بررسی اثرهای خشک‎سالی‎ بر تغییرهای تاب‎ آوری و آسیب ‎پذیری سکونت گاه ‎های روستایی در روستاهای شهرستان کوار، استان فارس

تاب آوری و آسیب پذیری جامعه نقش مهمی ‎در رویارویی با خطرهای طبیعی ایفا می کند. به دلیل اتکای اقتصاد روستایی به فعالیت های کشاورزی، شعاع تاثیر پدیده ی‎ خشک‎سالی‎ در مناطق روستایی بیشتر است. هدف از انجام این پژوهش ارزیابی تاب آوری و آسیب پذیری خانوارهای روستایی شهرستان کوار واقع در استان فارس در برابر اثرهای خشک سالی بود که با رویکرد بررسی سرمایه های اقتصادی، اجتماعی، محیط‎زیستی‎، انسانی، فیزیکی و سیاسی انجام شد.

برای انجام این پژوهش، نمونه ها در 44 روستای شهرستان کوار که به طورمستقیم متاثر از خشک سالی بودند، جمع آوری شد. جامعه ی آماری 198 نفر از نخبگان محلی شامل دهیاران، اعضای شورای اسلامی شهر و روستا و معتمدین محلی بودند که با کاربرد روش کوکران 131 نفر به عنوان نمونه ی آماری انتخاب شدند. ابزار استفاده شده پرسش نامه و مصاحبه بود. متغیرهای استفاده شده در این پژوهش 62 نمونه بود که در شش بعد اجتماعی، اقتصادی، محیط‎زیستی‎، فیزیکی، انسانی و سیاسی تقسیم بندی شدند. روایی صوری پرسش نامه به وسیله ی گروه متخصصان منابع طبیعی و جامعه شناسی تایید شد. پایایی سوال های پژوهش نیز با استفاده از رابطه ی ویژه ی کرونباخ آلفا به دست آمد. به منظور اولویت بندی سرمایه ها از نظر اهمیت در فرآیند تاب آوری و آسیب پذیری سکونت گاه های روستایی در برابر خشک سالی، داده های به دست آمده از پرسش نامه ها با استفاده از روش AHP وزن‎ دهی و اولویت‎ گذاری شدند.

نتایج و بحث:

براساس نتایج پژوهش منطقه ی بررسی شده، بیشترین آسیب پذیری و تاب آوری به ترتیب سرمایه ی انسانی و سرمایه ی محیط زیستی بود. هم چنین کم ترین آسیب پذیری و تاب آوری به ترتیب سرمایه ی اقتصادی و سرمایه ی سیاسی بود. آسیب ‎پذیری همه ی سرمایه های بررسی شده بیش از میانه ی آماری نمونه بود که این یافته نشان داد جامعه ی هدف آسیب پذیری بیشتری داشت. ظرفیت تاب ‎آوری در سرمایه های اقتصادی، فیزیکی و سیاسی کم تر از میانه ی آماری نمونه و برای سرمایه های اجتماعی، محیط زیستی و انسانی بیش از میانه ی آماری نمونه بود. میانگین کل سرمایه های منطقه نشان ‎داد که آسیب‎ پذیری این منطقه زیاد و تاب ‎آوری کم است.

نتیجه گیری و پیشنهادها:

نتایج به دست آمده از اولویت بندی سرمایه ها از نظر اهمیت در فرآیند تاب آوری و آسیب پذیری با روش AHP نشان داد که سرمایه های انسانی، سیاسی، محیط زیستی، فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی در آسیب پذیری و سرمایه های محیط زیستی، اجتماعی، انسانی، فیزیکی، اقتصادی و سیاسی، به ترتیب بیش ترین تا کم ترین اولویت را در تاب آوری منطقه در برابر بلای خشک سالی داشتند. افزون براین نتایج نشان داد در هنگام رخداد خشک‎سالی‎، اندازه ی آمادگی جامعه در سطح پایینی بود. شاخص آسیب‎ پذیری برابر با 3/74 و شاخص تاب‎ آوری برابر 2/81 به دست آمد که نشان داد آسیب‎ پذیری این منطقه زیاد و تاب‎ آوری کم است. پیشنهاد می شود که رویکرد غالب از تمرکز ضعیف بر کاهش آسیب‎ پذیری در برابر بحران خشک‎سالی‎ به افزایش تاب ‎آوری در برابر این بحران تغییر یابد. همچنین برنامه ریزی ها در راستای تقویت ویژگی های تاب‎ آوری در جامعه های در معرض بحران خشک‎سالی‎ انجام شود.