تقابل امامت و خلافت در خطبه امام سجاد (ع) در مجلس یزید

خطبه امام سجاد (ع) در مجلس یزید از خطبه هایی محسوب می شود که در موقعیت مکانی و زمانی خاصی ایراد شده است. تحلیل این خطبه نشان می دهد آثار اجتماعی آنی و بلندمدتی بر جای گذاشته است. مسیله این پژوهش آن است که «سطوح تحلیل گفتمان خطبه امام سجاد (ع) در مجلس یزید چیست و چه آثاری در هر یک از این سطوح قابل ذکر است؟» به این منظور با استفاده از روش تحلیل گفتمان، جمع آوری کتابخانه ای داده ها و استفاده از چهارچوب تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف، یافته های زیر به دست آمد: در سطح توصیف،  این خطبه به شکل بیانی و واجد خصوصیات خطابه همچون زبان بدن، تعامل با مخاطب و واکنش لحظه ای است. همچنین امام سجاد (ع) با استفاده از بلاغت زبانی و عمق معنایی به بازیابی حافظه تاریخی امت پرداخته است. در سطح تفسیر، روابطی که باعث تولید گفتمان شده شامل دو گروه پیروان امامت و پیروان خلافت است که روابط بینامتنی نیز در همین دو گروه شکل می گیرد. در سطح تبیین، این خطبه و دیگر اقدامات دستگاه امامت موجب تغییر در ساختارهای اجتماعی شده، به نحوی که نفوذ دستگاه خلافت اموی روزبه روز کمتر و مردم در فراگیری آموزه های دینی از مرجع رسمی خلافت و علمای درباری روی گردان و به سوی امام سجاد (ع) و گفتمان امامت متمایل شده اند. همچنین مواجهه گفتمانی دستگاه امامت با دستگاه خلافت در گونه تقابل حفظ شده و ارتقا یافته و از این رهگذر، دستگاه خلافت اموی به موضع انفعال و عقب نشینی از سلطه، نفوذ و انحراف آفرینی در جامعه اسلامی کشانده شده است.