بررسی پایداری ژنوتیپ های امیدبخش گندم نان در اقلیم سرد با استفاده از تجزیه AMMI و GGE بای پلات

مطالعه ماهیت اثر متقابل ژنوتیپ×محیط، امکان شناسایی ژنوتیپ های پایدار و سازگار را برای به نژادگران فراهم می آورد و همواره یکی از موضوعات مهم در تولید و آزادسازی ارقام جدید پایدار و پرمحصول در طرح های به نژادی بوده است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی چگونگی واکنش ژنوتیپ ها در هر یک از مناطق مورد بررسی بر اساس مدل های AMMI و GGE بای پلات و درک بهتر از موضوع اثر متقابل ژنوتیپ×محیط و تعیین میزان پایداری عمومی و خصوصی ژنوتیپ ها انجام شد. تعداد 20 ژنوتیپ گندم پاییزه و بینابین طی دو سال زراعی 1397 تا 1399 در نه منطقه (18 محیط) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار ارزیابی شد. به منظور تجزیه و تحلیل سازگاری و پایداری ژنوتیپ ها، از مدل AMMI و GGE بای پلات استفاده شد. نتایج تجزیه  AMMI نشان داد که اثر اصلی ژنوتیپ، اثر متقابل ژنوتیپ×محیط و شش مولفه اصلی اول در سطح احتمال یک درصد معنی دار بودند. مولفه های اصلی اول و دوم حدود 51% از مجموع مربعات اثر متقابل ژنوتیپ×محیط را تبیین کردند. بر اساس شاخص های گزینش هم زمان SSiASV و SSiWAAS، ژنوتیپ های G13، G1، G3، G2، G6، G16، و G7 به عنوان برترین ژنوتیپ ها شناسایی شدند. تجزیه بای پلات نشان داد که ژنوتیپ های G1، G3، و G6 با عملکرد متوسط، بیشترین پایداری عمومی را نسبت به سایر ژنوتیپ ها دارا هستند. هیچ کدام از ژنوتیپ ها را نمی توان به عنوان ژنوتیپ های مطلوب که دارای میانگین عملکرد بالا و نیز پایداری عملکرد بالایی باشند، در نظر گرفت؛ ولی ژنوتیپ G16 و در مرحله بعد ژنوتیپ های G1 و G13 نسبت به ژنوتیپ ایده آل قرار داشتند. الگوی چندضلعی بای پلات محیط ها را به دو گروه محیطی (محیط کلان) و ژنوتیپ ها را به چهار گروه تقسیم کرد. اولین گروه محیطی شامل محیط های Kar1، Kar2، Qaz1، Qaz2، Ham1، Ham2، Mia2، Egl1، Jol2، Ard2، و Ara1 بود که در این محیط ها به طور میانگین ژنوتیپ های G16، G17، و G4 دارای بیشترین عملکرد بودند. دومین گروه محیطی شامل محیط های Mas1، Mas2، Mia1، Ard1، Jol1، Ara1، و Egl2 بودند که در این محیط کلان نیز ژنوتیپ های G2، G11، G7، و G12 بیشترین عملکرد را داشتند. بررسی روابط بین محیط ها، همبستگی بسیار بالایی را بین محیط های مورد بررسی نشان داد که حاکی از رفتار مشابه ژنوتیپ ها در اغلب محیط های مورد آزمایش بود.