مطالعه پایداری عملکرد شکر سفید ارقام چغندرقند (Beta vulgaris L.) در کشت زمستانه

آب مهم ترین عامل محدودکننده زراعت چغندرقند در ایران است. زراعت پاییزه چغندرقند در اقلیم های خشکی مانند ایران در مقایسه با کشت بهاره، میزان آب کمتری مصرف نموده و می تواند گزینه مناسب تری برای بهره گیری از بارندگی های پاییزه و زمستانه و مقابله با بحران کمبود آب باشد. به نظر می رسد انتقال زراعت چغندرقند از بهاره به پاییزه باعث خواهد شد که علاوه بر مصرف آب بسیار کمتر در این نوع کشت و نیز افزایش کارایی مصرف آب، برای کشاورزان صرفه اقتصادی قابل توجهی داشته و به سرعت رواج یابد؛ اما کشت پاییزه در بسیاری از مناطق با مشکلاتی مواجه است. از این رو، پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر کشت زمستانه بر خصوصیات کمی و کیفی چغندرقند اجرا شد. آزمایش در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار روی 11 رقم زودرس چغندرقند در مناطق جوین، تربت جام و مغان به ترتیب به مدت یک (1399-1398)، دو (1399-1398 و 1400-1399) و سه (1398-1397، 1399-1398 و 1400-1399) سال زراعی انجام گردید. به منظور مطالعه تاثیر برهمکنش ژنوتیپ- محیط و شناسایی ژنوتیپ های با پایداری عمومی و خصوصی، از روش های تجزیه پایداری AMMI و MTSI استفاده شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب بر اساس مدل AMMI موید تاثیر معنی دار اثرات اصلی محیط و رقم در سطح احتمال یک درصد بود. برهمکنش میان آن ها نیز تفاوت آماری معنی داری در سطح احتمال یک درصد نشان داد. تجزیه اثرات ضرب پذیر مدل AMMI موید آن بود که دو مولفه اول در سطح احتمال یک درصد معنی دار هستند و مجموعا 20/75 درصد از تغییرات برهمکنش ژنوتیپ- محیط را تبیین می نمایند. بای پلات حاصل از میانگین عملکرد و اولین مولفه اصلی برهمکنش ژنوتیپ- محیط موید برتری ارقام FDIR19B4028 و مودکس، به دلیل دارا بودن عملکرد شکر سفید و پایداری بالا بود. بر اساس نتایج بای پلات حاصل از دو مولفه اول، میان ارقام با محیط مغان در سال های 1400 و 1399 سازگاری خصوصی قابل ملاحظه ای وجود نداشت، اما در مقابل بین محیط مغان در سال 1398 با رقم مودکس، تربت جام در سال های 1400 و 1399 به ترتیب با ارقام آسیا و SVZD2019 و جوین با رقم SVZC2019 سازگاری خصوصی بسیار بالایی مشاهده شد. رقم کادموس از سازگاری عمومی برخوردار بود. بر اساس نتایج شاخص MTSI، رقم SVZD2019 در رتبه نخست و ارقام FDIR19B4028، دراووس و FDIR19B3021 در رتبه های بعدی ایده آل ترین ارقام پایدار از نظر تمامی صفات مورد مطالعه قرار گرفتند. به طور کلی چهار رقم SVZD2019، FDIR19B4028، دراووس و FDIR19B3021 برای کشت زمستانه توصیه می شود. نتایج به دست آمده مبین آن است که توسعه کشت زمستانه چغندرقند مسلما یکی از راهکار های مهم برای استفاده از بارندگی های فصلی و صرفه جویی در مصرف آب می باشد، در این رابطه در کشت زمستانه چغندرقند، انتخاب رقم مناسب نقش بسیار مهمی دارد، به طوری که بر اغلب ویژگی های کمی و کیفی تاثیر می گذارد.