بررسی ویژگیهای سبکی مقالات شمس و فیه مافیه بر اساس عملکرد نقشهای زبانی جملات

یاکوبسن بر این باور است که با بررسی شش عنصر ارتباطی «پیام»، «مخاطب»، «موضوع»، «گوینده»، «مجرای ارتباطی» و «رمزگان» میتوان ویژگیهای سبکی متون را بررسی و تحلیل کرد. از دید او، در روند ایجاد ارتباط پیام میتواند به یکی از این عناصر ششگانه گرایش بیشتری داشته باشد و سبب ایجاد نقشهایی چون «نقش عاطفی»، «نقش ترغیبی»، «نقش ارجاعی»، «نقش فرازبانی»، «نقش همدلی» و «نقش ادبی» و کارکرد متفاوت جملات زبان و در نهایت تفاوت سبکی شود. در این پژوهش ویژگیهای سبکی و نوع آفرینش ادبی دو متن فیه مافیه و مقالات شمس در به کار بستن نقشهای زبانی و صناعات بلاغی بررسی شده؛ همچنین به تحلیل نقش زبانی غالب و غیرغالب در جملات و دلایل سبک شناسانه کاربرد هر نقش نیز پرداخته شده است.

این مقاله با روش تحلیل کیفی و کمی انجام شده است.

از جمله ویژگیهای سبکی مشترک این دو متن کاربرد نقش ارجاعی جملات در بسامد بالاست. عملکرد نقش ارجاعی در قالب جملات اخباری در مقالات شمس با 51درصد، بمثابه ابزاری برای بیان موضوعاتی چون زندگی شمس، محیط عرفانی آن زمان و غیره در کنار عملکرد تشبیهات حسی حسی سبب گرایش متن به گونه زبانی نثر مطلق شده است. در فیه مافیه نیز مولوی این نقش را با 49درصد، برای بیان عقاید خود به تاثیر از مقالات شمس به کار برده است. در کنار نقش ارجاعی نقش ترغیبی در قالب جملات امری در مقالات شمس با 21درصد و در فیه مافیه با 17درصد نیز به سبب تعلیمی بودن متن مورد توجه قرار گرفته است.

نتایج حاصل از پژوهش بیانگر سبک مشابه این دو متن است. عملکرد بالای صناعات ادبی تشبیه با طرفین عقلی حسی از نوع تشبیه مرکب و تمثیلی در کنار صناعات کنایه و استعاره سبب حرکت متن فیه ما فیه به سمت نثر شاعرانه و ادبی شده است. از سوی دیگر بسامد کمتر ویژگی سبکی نقش عاطفی در مقالات شمس با 9درصد و در فیه مافیه با 5درصد، سبب درک صریح عبارات شده و ارجاعی و مخاطب محور بودن این دو متن را تقویت کرده است. باید توجه داشت عملکرد متفاوت صناعات بلاغی سبب تمایز سبکی این دو متن شده است.