بررسی ابعاد مختلف نیهیلیسم (پوچگرایی) در شعر شاعران معاصر (مهدی اخوان ثالث، احمد شاملو، فروغ فرخزاد، منوچهر آتشی، نادر نادرپور، محمد زهری)

بعد از دوره رنسانس و ظهور پیشرفتهای صنعتی، انسان خود را در محوریت و مرکز کاینات دید و به قدرت خود غره شد. بعبارتی با پیشرفتهای صنعتی انسان احساس قدرت کرده و مسیله مرگ خدای نیچه رخ داده و اعتقاد به خدا در ضمیر او از بین میرود. پیامد چنین تفکری، کمرنگ شدن اعتقادات مذهبی و نابودی ارزشهای سنتی بود که منجر به پوچگرایی گردید. روشنفکران ایرانی در دهه های سی و چهل، ضمن آشنایی با چنین تفکراتی و به دلیل وجود نابسامانیهای شدید سیاسی-اجتماعی، درگیر افکار نیهیلیستی شدند. تحقیق حاضر با هدف بررسی ابعاد مختلف نیهیلیسم از جنبه های سیاسی، اجتماعی، فلسفی، وجودی، معرفتی، و اخلاقی در اشعار شاعران معاصر (مهدی اخوان ثالث، احمد شاملو، فروغ فرخزاد، منوچهر آتشی، نادر نادرپور، و محمد زهری) انجام شده است.

این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی و مطالعه کتابخانه ای و فیش برداری و بر مبنای تحلیل محتواست.

براساس یافته های پژوهش، ابعاد گوناگون نیهیلیسم به ترتیب بسامد نیهیلیسم اجتماعی، فلسفی، اخلاقی، وجودی، سیاسی، و معرفت شناسانه در اشعار شاعران موردبحث منعکس شده است. در این میان اشعار شاملو در نیهیلیسم سیاسی، فروغ فرخزاد در نیهیلیسم فلسفی، و محمد زهری در نیهیلیسم اخلاقی دارای بسامد بیشتری است. همچنین بسامدهای نیهیلیسم وجودی و اجتماعی تقریبا در شعر شاعران موردنظر، به یک اندازه است. گفتنی است طبق جست وجوی نگارندگان، در اشعار احمد شاملو، محمد زهری، و نادر نادرپور شواهدی مبنی بر نیهیلیسم معرفتی یافت نشد و در اشعار منوچهر آتشی نیز شواهدی مبنی بر نیهیلیسم سیاسی مشاهده نگردید.

به نظر میرسد اوضاع متشنج سیاسی دهه سی و چهل، زندانی شدن شاعران، گذار جامعه ایران از سنت به مدرنیته، جنگ جهانی دوم، بی سوادی و جهالت عوام و مواردی از این دست، نوعی ناامیدی، سرخوردگی، پوچگرایی و بی معنایی را در اشعار این دوره تزریق نمود. در این میان مسایل شخصی مانند روابط نافرجام عاشقانه، تنهایی، مهاجرت و غربت نیز شاعران را به سمت نوعی بی معنایی، پوچی و بی ارزشی دنیا و زندگی سوق داده است.