مطالعه سبک شخصی عطار در قلندریات و خمریات بر اساس واکاوی عناصر شعری

قلندریات به اشعاری اطلاق میشود که درباره خصوصیات ظاهری و معنوی قلندران، از جمله باورها، آیینها و طرز زندگی آنهاست. مقصود این جستار واکاوی عناصر سازنده رباعیهای عطار نیشابوری در باب قلندریات و خمریات از مختارنامه اوست. این عناصر شامل شکل، زبان، موسیقی، زمینه های معنایی، عاطفه و صور خیال است. این واکاوی خصوصیات سبکی عطار را آنگونه که در این مجموعه نمایان شده، معرفی میکند.

داده های این مطالعه از واکاوی منابع کتابخانه ای به دست آمده و سپس داده های حاصله به روش توصیف، تحلیل و گاهی مقایسه بررسی شده است. مسیر تحقیق چنین است که پس از مبانی و مفاهیم اولیه پژوهش، عنصر شکل با تاکید بر قالب شعرها، عنصر زبان در سطوح واجی، ساختواژی و نحوی، عنصر موسیقی در سطوح بیرونی، کناری و میانی، زمینه های معنایی با تاکید بر مضامین اصلی اشعار، عنصر عاطفه از نظر انواع من شاعر و صور خیال با محوریت مجاز، تشبیه، استعاره و کنایه مطالعه شده است.

قالب مکانیکی در کنار وزن ثابت و ردیفهای طولانی و تکرار واژه محدودیتهایی را بر شعرها تحمیل کرده است. سطوح واجی و ساختواژی زبان در دایره کاربردهای مرسوم باقی مانده است. در سطح نحوی زبان، جملات و خصوصا افعال امری غلبه صریح دارند و جزو خصوصیات سبک شخصی عطارند. موسیقی بیرونی به وزن رباعی محدود است. موسیقی کناری به دلیل استفاده حداکثری از ردیف حاکی از اهمیت حس موسیقایی نزد شاعر دارد و موسیقی میانی بر پایه عنصر تکرار شکل گرفته است. از بابت عنصر معنا، می نوشی و طربجویی در کنار غنیمت دانستن وقت و مرگ اندیشی ظهور و فراوانی بیشتری دارند.

استفاده از صورت امری جملات، عنصر تکرار، توجه به من اجتماعی و بهره گیری از کنایه و مجاز مهمترین ویژگیهای سبکی عطار نیشابوری در قلندریات و خمریات است. برخی رویکردهای شاعر مثل تاکید بر قالب مکانیکی، وزن ثابت و ردیفهای طولانی محدودیتهایی را به شعر او تحمیل کرده است.