مروری بر ارزیابی راهبردی مدیریت پسماند شهری در ایران و جهان

سرانه تولید پسماند برای هر شهروند ایرانی حدود 700 گرم می باشد که این میزان فراتر از استانداردهای جهانی است. تولید این حجم زباله نیازمند مدیریتی راهبردی و تدوین سیاست گذاری های کلان برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار می باشد. امروزه مدیریت پسماند جامد به صورت چالشی عمده، در نقاط مختلف جهان به خصوص شهرهای پرجمعیت و در حال توسعه دیده می شود و دلایل اصلی این چالش عواملی مانند رشد جمعیت و گسترش شهرها، عدم برخورداری از الگوی مصرف مناسب، کاهش منابع مالی و ضعف برنامه ریزی است. در پژوهش تطبیقی حاضر، با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و جستجو در سایت های علمی، با توجه به مشکلات و چالش های مدیریت پسماند شهری در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، ابتدا استراتژی مدیریت پسماند در کشورهای دارای سیاست های مدون، بررسی و نکات مهم آن مشخص شد. سپس با توجه به این سیاست گذاری ها و شرایط فعلی ایران، نکات مثبت و منفی، بایدها، نبایدها و چالش ها در مدیریت پسماند کشور بررسی گردید. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که در اکثر مناطق دنیا معمولا طیف گسترده ای از اقدامات مدنظر قرار می گیرند تا بتوان اقدامات موثرتری در تحقق اهداف و سیاست های تدوین شده در ارزیابی راهبردی مدیریت پسماند به انجام رساند. این اقدامات با توجه به شرایط مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، میزان آگاهی های عمومی و مشارکت های مردمی، وجود زیرساخت های قانونی و مدنی متفاوت خواهند بود. با توجه به مطالب مذکور از جمله سیاست های مهم و شایان توجه در سطح جهانی که در دستور کار تدوین راهبردهای مدیریت پسماند به کارگرفته می شوند، می توان موارد ذیل را عنوان نمود: اتخاذ استراتژی پسماند صفر، توجه به استراتژی سلسله مراتب مدیریت پسماند، حمایت از بخش خصوصی، ترغیب به کاهش مصرف ظروف یک بار مصرف و پلاستیک، توجه به اقتصاد چرخشی و استراتژی 3R، سعی در جلب مشارکت مردم، توسعه زیرساخت های فنی، جلب حمایت بانک جهانی و همکاری های بین المللی. با بررسی دقیق نقاط قوت و ضعف این استراتژی ها، تجزیه و تحلیل آنها و مقایسه با وضعیت کنونی مدیریت پسماند ایران، می توان گام های موثرتری در تدوین راهبردهای کلان در این زمینه برداشت. علاوه بر موارد فوق الذکر وجود قانون مدیریت پسماند در ایران و توجه به تدوین ارزیابی راهبردی محیط زیست در برنامه های پنج ساله توسعه کشور نوید وجود پتانسیلی قوی برای تدوین و سیاست گذاری های مدون در این حوزه را می دهد. با توجه به نحوه مدیریت پسماند در نقاط مختلف جهان به نظر می رسد تجدیدنظر در ساختار مدیریتی پسماند در ایران می تواند راه گشایی در زمینه ی مدیریت مطلوب و بهینه باشد و این کار از طریق ایجاد یک سازمان مستقل مانند «سازمان مدیریت جامع پسماند کشور» امکان پذیر خواهد بود. از آنجا که در حال حاضر وظیفه ی نظارت بر نحوه مدیریت پسماند بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست کشور می باشد و این سازمان با توجه به گستردگی وظایف، کمبود نیروی انسانی و نبود زیرساخت ها عملا امکان انجام این مهم را به طور مطلوب ندارد، لذا ایجاد سازمان مدیریت جامع پسماند کشور می تواند با مدیریتی متمرکز و نظارتی یکپارچه علاوه بر تدوین سیاست های کلان مدیریت راهبردی پسماند کشور و ایجاد اقدامات موثر در افزایش همکاری های بین سازمانی از جمله همکاری با سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان مدیریت و برنامه ریزی، وزارت کشور، وزارت بهداشت، شهرداری ها و سایر ارگان ها بر نحوه دفع مناسب و اصولی پسماند در بخش های پزشکی، صنعتی، ویژه، کشاورزی و خانگی نیز نظارتی اثر بخش داشته باشد.