خوانش مسجد به عنوان ابزار حضور: رویکردی نو به سوی نظریه روحانیت فضای مسجد

در بررسی روحانیت فضای مسجد، بحث در رابطه با هدف غایی و ایدیال در معماری اسلامی کاملا واضح و روشن است و جایگزین نمودن مسیله «الوهیت» به عنوان هدف غایی روحانیت فضای مسجد کمتر بحثی را میان صاحب نظران این حوزه در پی دارد؛ اما همین اصطلاح می تواند معانی بسیار متغیری را به خودش بگیرد که مسیله اصلی تحقیق حاضر تدقیق معانی متغیر و رسیدن به چهارچوبی درست از منظر اسلام است. هدف از نگارش مقاله این است که نقش پرورش دهنده معماری از زوایای جدیدی بررسی شود و ارتباط آن با بعد روحانی زندگی انسان واضح تر گردد. مقاله حاضر در مرحله گردآوری داده ها از مطالعات اسنادی و کتابخانه ای بهره برده است و در مراحل بعد، از روش استدلال قیاسی استفاده شده است. این پژوهش در جست وجوی نظریه نوین برای خوانش مسجد در اسلام، ابتدا رویکرد زیباشناسانه و معرفت گرا درباره نقش مسجد را از منظر متن سنت نقد می کند و آن را به عنوان رویکردی که کالبد یا فضای مسجد را در جایگاه غایت روحانیت می نشاند، فاقد اصالت لازم از دید اسلامی معرفی می کند. سپس با نگاهی دقیق تر در رابطه با رویکرد «ابزاری» به نقش مسجد در احراز روحانیت به جای نگاه غایتی، موضوع رابطه مفهوم مسجد با بحث فلسفه تکنولوژی را طرح می کند که این تغییر نگرش، دریچه جدیدی را به سوی فهم رابطه اسلام و معماری باز می کند. لذا ضمن مطرح نمودن رویکرد نوین برای ورود مبانی اسلامی در طراحی مسجد، از لحاظ ممانعت از تحریفات دینی در مسجد و دیگر فضاهای مذهبی نیز می تواند رویکرد کاراتری را پیش رو نهد. در نهایت، نتایج تحقیق حاکی از آن اند که از میان ارتباطات پنج گانه معماری به عنوان ابزار حضور، ارتباط پس زمینه ای منطبق ترین وضعیت را با اقتضایات اسلامی در حوزه مسجد دارد که تبعات طراحانه آن باید در آینده دقیق تر بررسی شوند.