مشروعیت و ماهیت داوری در قرآن کریم

به رغم نظر مشهور فقهای امامیه و اهل سنت که به مشروعیت داوری یا تحکیم قایل شده اند، برخی فقها مشروعیت آن را نپذیرفته اند و هردو گروه به برخی آیات و روایات متوسل شده اند. ازآنجاکه مبانی و ادله قرآنی به دلیل قطعیت سند، کمتر نسبت به دیگر ادله فقهی مورد مناقشه قرار گرفته اند، لازم است موقعیت نهاد داوری و ماهیت آن در قرآن کریم بررسی شده و به این پرسش پاسخ داده شود که آیا حق استفاده از داوری در آیات قرآن، مورد حمایت قرار گرفته است؟ درصورتی که پاسخ مثبت است، نحوه دلالت و حدود آن چگونه است؟در نوشتار حاضر با محوریت آیات شریف قرآن کریم و سعی بر عدم ورود به دیگر ادله فقهی، از میان دو نظریه توکیل و قضاوت تحکیمی درمورد ماهیت داوری، ماهیت قضایی با استفاده از آیات مرتبط با لزوم بی طرفی و عدالت صادرکننده حکم و نیز آیه نشوز زوجین، برگزیده شده است و بر اساس ماهیت مشترک، همپوشانی نهاد «داوری» در حقوق با نهاد «قضاوت تحکیمی» در فقه از آیات استنتاج شده است. همچنین با قابل مناقشه دانستن آیات مورد تمسک قایلان به عدم مشروعیت قضاوت تحکیمی، از میان آیات مطروحه ازجانب قایلان به مشروعیت این نهاد، فقط دلالت آیه مربوط به نشوز زوجین بر تحکیم پذیرفته شده است و با رد نظریه ارشادی بودن امر «فابعثوا» و پذیرش وجه مولویت امر در این آیه، قابلیت تعمیم آن بر دعاوی و اختلافات غیرخانوادگی نیز به کمک سیره عقلا و اولویت و با مساعدت برخی روایات پذیرفته شده است.