رابطه شدت و مدت بارندگی و تولید رسوب از جوی های کناری تحت تیمارهای حفاظت خاک جاده های جنگلی

جوی کناری که به منظور زه کشی جریانات سطحی و حفاظت از ساختمان راه ساخته می شود در بارندگی های شدید، تحت تاثیر سرعت رواناب دچار فرسایش شده و رسوبات را به صورت بار معلق به رودخانه ها و بوم سامانه های آبی منتقل می کند. تعیین آستانه های اثرگذاری بارندگی در تیمارهای مختلف حفاظتی بر فرایند رسوب دهی جوی کناری می تواند ابزار مناسبی برای مدیریت و برنامه ریزی حفاظت جوی کناری جاده های جنگلی در طول سال باشد. استفاده از فنون سازگار با محیط زیست جهت حفاظت از جوی کناری تاثیر مستقیم بر کیفیت و دوام ساختمان راه و اطمینان از ایمنی تردد دارد.

در این تحقیق ضمن پایش وضعیت شدت و مدت بارندگی طرح جنگلداری دکتر بهرام نیا در استان گلستان و جمع آوری داده ها در طول سال، نسبت به اندازه گیری میزان تحویل رسوب پس از هر بار بارندگی از طریق تله گذاری در ابتدا و انتهای 30 قطعه جوی 150 متری در سال اول قبل از اعمال تیمارها اقدام شد. تله گذاری شامل کندن گودالی استوانه ای شکل به قطر 0/4 متر و عمق 0/6 متر بود. در داخل هر تله یک شاخص مدرج برای تکرار اندازه گیری ها نصب و طی هر بازدید ارتفاع رسوب و سطح رسوب گذاری برای محاسبه حجم رسوب اندازه گیری و سپس در وزن مخصوص ظاهری رسوب ضرب شد. در سال دوم بعد از شناسایی جوی هایی که بیشترین میزان رسوب دهی را داشتند نسبت به اعمال تیمارهای سنگ چین با مصالح کوهی، سنگ چین با مصالح رودخانه ای، پلکانی کردن جوی و کوبیدن بستر اقدام گردید و اندازه گیری رسوب پس از هر بار بارندگی مشابه سال قبل تکرار گردید.

نتایج تجزیه همبستگی پیرسون نشان داد که با افزایش مدت بارندگی، میزان تحویل رسوب از جوی کناری به طور معنی داری افزایش پیدا کرد؛ اما همبستگی بین شدت بارندگی با میزان تحویل رسوب معنی دار نبود. پس از اجرای تیمارهای حفاظت جوی، مقدار تحویل رسوب به طور قابل ملاحظه ای کاهش یافت، به طوری که آغاز رسوب دهی جوی های کناری در بارندگی 12 ساعته و شدت 6/09 میلی متر در ساعت مشاهده شد. رسوب تولید شده از
جوی های تیمار شده با سنگ چین مصالح کوهی، سنگ چین مصالح رودخانه ای، سازه پلکانی و کوبیدن بستر به ترتیب 16000، 36000، 12150 و 27000 گرم در سال بود.

با مقایسه عملکرد تیمارهای حفاظتی مشخص گردید که تیمار سنگ چین با مصالح کوهی با کاهش 84 درصدی میزان تحویل رسوب دارای بهترین عملکرد بود. با این وجود پیشنهاد می شود تحقیقات بیشتر و جامع تر تحت شرایط مختلف اقلیم، شیب و سنگ بستر انجام شود تا بتوان نتایج تعمیم پذیر و کاربردی برای کنترل رسوب جوی های کناری ارایه نمود.