زیستایی آبخیز: مفهوم و ضرورت

امروزه تخریب زمین در ادامه رفتار نامناسب و ناعادلانه جوامع بشری در راستای تامین نیازهای ضروری جمعیت در حال رشد و هم چنین ارایه خدمات متنوع به یکی از مشکلات جدی کشورها تبدیل شده و سلامت و پایداری حوزه های آبخیز‏ را تهدید کرده است. بر همین اساس و به منظور تقویت توان، بازیابی سلامت و ایجاد پایداری بوم‏سازگان‏ های تامین کننده نیازهای حیاتی انسان، رویکرد زیستایی موردتوجه قرارگرفته است. زیستایی برخلاف زیست ‎پذیری یک اصل مهم در ارزیابی توان بازیابی سلامت و پایداری است که برای تحلیل و ارزیابی آن می ‏بایست شبکه ‏ای از روابط بین ابعاد بوم شناختی، اقتصادی، اجتماعی، زیرساختی و معیارهای مرتبط مدنظر قرار گیرد. بااین حال تاکنون گزارشی در رابطه با زیستایی حوزه آبخیز مطرح نشده است. از این رو هدف مطالعه حاضر معرفی مفهوم زیستایی آبخیز و ارزیابی توصیفی قابلیت یک سامانه در قرارگیری در حد واسط محدوده تاب آوری و رهاسازی است. در همین راستا با ارزیابی صحیح از وضعیت آبخیز، علاوه بر شناخت کامل از کارکرد آبخیز در سطوح مختلف، تنش های موجود در حوزه های آبخیز شناسایی خواهند شد. در چنین حالتی می توان با تکیه بر منابع و ظرفیت ‏ها و هم چنین یادگیری شیوه برخورد صحیح با تنش ‏ها، خودسامان دهی، بازیابی تعادل و پایداری حوزه های آبخیز را بهبود بخشید. در این صورت زیرآبخیزهای اولویت دار شناسایی و با انجام اقدامات مدیریتی در زیرآبخیزها از افت عملکرد و رهاسازی سامانه جلوگیری می شود. این رویکرد می ‏تواند دورنمای مفیدی برای مدیران اجرایی کشور به منظور تبیین شیوه ‏های مدیریتی متناسب در مسیر توسعه پایدار باشد.