فرامطالعه پژوهش های مرتبط با «فرایند طراحی معماری در بازسازی مسکن پس از سانحه» در ایران

زمینه و هدف :

با وجود انجام مطالعات متعدد در 2 حوزه دانش «فرایند طراحی معماری» و «بازسازی پس از سانحه» طی سال های اخیر در ایران، به نظر می رسد در فصل مشترک 2 حوزه مذکور، مطالعات محدود و پژوهش های اندکی انجام شده است. بنابراین به منظور بازتعریف و شناخت «فرایند های طراحی مسکن پس از سانحه» و تقویت بنیان های نظری مشترک میان 2 حوزه دانش مذکور، پژوهش حاضر درصدد است تا ضمن مرور مطالعات و شناخت عمیق منابع نظری مکتوب در قلمروی مفهومی مشترک میان طراحی معماری مسکن و بازسازی مسکن پس از سانحه، رویه های عملیاتی و تدوین مدل مفهومی پیشنهادی در موضوع پژوهش را استخراج کند.

روش :

ماهیت پژوهش حاضر توسعه ای کاربردی، سامانه (پارادایم) آن طبیعت گرایی تفسیری و راهبرد (استراتژی) منتخب برای انجام آن، راهبرد آمیخته (ترکیبی) است. برای دستیابی به هدف پژوهش از روش فرامطالعه استفاده شده است. در این راستا مقالات منتشر شده در نشریات داخلی ایران طی بازه زمانی 20 ساله اخیر و مرتبط با کلید واژگان «فرایند طراحی معماری مسکن»، « فرایند بازسازی مسکن پس از سانحه» و «فرایند معماری مشارکتی مسکن پس از سانحه» جست وجو و 168 مقاله شناسایی شدند. پس از چند مرحله پالایش، در مجموع 66 مقاله جهت فرامطالعه انتخاب شدند. تحلیل کمی مقالات منتخب به کمک تحلیل آمار توصیفی و نرم افزار Excell نسخه 2013 انجام شد. تحلیل کیفی مقالات با استفاده از تکنیک «فرایند کد گذاری» و نرم افزار MaxQDA نسخه 2018 استفاده شد. 

یافته ها :

فرامطالعه مقالات منتخب حاکی از آن است که پژوهش های حوزه معماری ایران، عمدتا موضوع محور و فارغ از زمان و مکان با تکیه بر دانش نظری و به شکل بنیادین، طرح شده اند و همگام با دانش جهانی معماری در راستای نسل سوم فرایند های طراحی (فرایند های ذهنی معماران) حرکت کرده اند. این در حالی است که مقالات حوزه بازسازی پس از سانحه در ایران، ماهیتی تجربه محور و مکان محور دارد و عمدتا به صورت پژوهش های کاربردی و توسعه ای با تکیه بر واکاوی نمونه های موردی طرح شده است. 

نتیجه گیری :

نتایج پژوهش نشان می دهد «فرایند طراحی معماری مسکن پس از سانحه» به دلیل ماهیت خود، هر 3 نسل فرایند های معماری، شامل فرایند های سیستماتیک، فرایند های مشارکتی و فرایند های ذهنی معماران را دربر می گیرد. شناخت و بازتعریف «مراحل فرایندی طراحی و برنامه ریزی مسکن پس از سانحه»، « نقش ها و مسیولیت ها»، «مدیریت اجرای طرح ها و برنامه ها» در فرایند های سیستماتیک، «طراحی مشارکتی و معمار قایل به مشارکت»، «مقولات مشارکت در طراحی و تامین مسکن پس از سانحه»، «عوامل موثر، موانع و منابع تحقق مشارکت» در فرایند های مشارکتی و «مولدهای طراحی معطوف به معمار و مسیله»، «دانش و نگرش معمار در مواجهه با موقعیت پس از سانحه»، «بازتعریف مسیله طراحی در بستر پس از سانحه» و «عوامل ذهنیت ساز معمار و بازماندگان سوانح» در فرایند های ذهنی معمار، از مهم ترین موضوعات در 3 نسل فرایند طراحی مسکن پس از سانحه است.