طبقه بندی و تحلیل لقب گذاری عامه در تهران دوره قاجار و پهلوی بر مبنای زبان شناسی اجتماعی

در این مقاله القاب استفاده ‏شده در تهران دوره قاجار و پهلوی، از کتاب ‏های طهران قدیم و تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم از جعفر شهری (باف) بررسی و تحلیل شد. هدف این تحلیل بررسی القاب با دیدگاه زبان‏شناسی اجتماعی بر پایه اصول نظری طرح شده در کتاب درآمدی بر جامعه شناسی زبان از یحیی مدرسی بود. یافته ‏های پژوهش در چهار بخش زیر آورده می ‏شود: 1. بررسی القاب از منظر کارکرد معنایی: کارکرد معنایی القاب مطابق این پژوهش به این شرح است: توصیفی: در این کارکرد، هدف لقب ‏گذاری توصیف شغل، لوازم شغل؛ خصوصیات ظاهری و جسمی؛ ویژگی‏ های اخلاقی، روحی و شخصیتی؛ ملازمتی؛ مکان و مذهب و نسب خانوادگی دارنده لقب است؛ تکیه‏ کلامی؛ آیینی؛ مناسکی؛ نمایشی، تشبیهی؛ تابو؛ طنز؛ توهینی؛ 2. بررسی القاب از منظر جنسیت: از کل القاب پژوهش حاضر، هفده مورد به زنان اختصاص داشت که از نظر معنایی این القاب واجد ویژگی‏ های ظاهری و جسمانی در رده نخست و مواردی چون شغل و دین در رده‏ های بعدی بودند؛ 3. بررسی القاب از منظر تلفظ: از آنجا که القاب در بستر زبان عامه و غیررسمی رواج دارند، در مقایسه با زبان رسمی تغییراتی در تلفظ آن ها رخ می ‏دهد که مطابق پژوهش حاضر، این تغییرات عبارت ‏اند از: تبدیل مصوت بلند «آ» به «او»؛ کوتاه شدگی (اختصار) و حذف؛ 4. بررسی القاب از منظر زبان: مطابق بررسی، از کل القاب مورد پژوهش 37 لقب (بیش از یک پنجم) از زبان های غیرفارسی وام گرفته شده ‏اند که به ‏ترتیب تعداد، از عربی، ترکی، فرانسه و یونانی هستند. وام ‏گیری از عربی در نتیجه تعاملات گسترده دینی و سیاسی در ادوار مختلف تاریخی است و وام‏ گیری از زبان ترکی، علاوه بر علل اجتماعی چون مهاجرت، در مواردی به علت به‏ نمایی کلمات بوده است.