هنر متعالی، هنرمند و مخاطب هنر والا از منظر امام محمد غزالی

در میان آثار متفکران متقدم ایرانی نکاتی کلیدی در مبانی نظری هنر وجود دارد که مبین دلیل نگاه خاص هنرمندان به هنر است و با رجوع به آن مفاهیم می توان مبانی نظری و حکمی هنر ایرانی-اسلامی را تدوین کرد تا برای تحلیل و تاویل هنر ایرانی ملاک و معیاری مستقیما برآمده از همین فرهنگ در اختیار قرار گیرد و البته این نکته روشن شود که هنر ایرانی-اسلامی فاقد فلسفه نیست. امام محمد غزالی در شمار متفکران متقدم ایرانی است که در میان مباحث خود توجهی ویژه به مقوله زیبایی و هنر داشته است. پیش تر، مطالعات ارزنده ای در باب آرای وی در مباحث خیال و ذوق و زیبایی انجام شده است، اما مطالعه حاضر نسبت نزدیک تری با اندیشه غزالی در خصوص حد اعلای هنر، هنرمند و مخاطب هنر برقرار می کند. هدف از این مطالعه، تدقیق در محک و معیارهای غزالی در ارزش گذاری هنر از کم بها (حتی حرام) تا هنر متعالی، شرایط و ویژگی های هنرمند برای خلق هنر والا و ویژگی های مخاطب جهت ادراک هنر متعالی و درنهایت جمع آوری، تبویب و تحلیل آرای مذکور از بطن مباحث غزالی بوده است. پرسش اصلی پژوهش آن است که معیارهای غزالی برای سنجش ارزش و اعتبار هنر، هنرمند و مخاطب چیست و چه ویژگی هایی برای آنان بر می شمارد؟ مطالعه بنیادی حاضر به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده و اطلاعات آن با مطالعه منابع مکتوب جمع آوری گردیده است. حاصل پژوهش بیانگر این است که آنچه در تعالی هنر نزد غزالی اهمیت می یابد، نسبت آن با اخلاق، حقیقت زیبایی، آگاهی بخشی و کمال است و هنرمند برای خلق چنین هنری بیش از هر چیز نیاز به شناخت، مراقبه و تزکیه و تهذیب نفس دارد و مخاطب، هنر متعالی را ادراک نخواهد کرد، مگر آنکه از منظر اخلاقی و با هدف تهذیب و درک زیبایی حقیقی بدان بنگرد.