مقایسه اجزای اسانس جمعیت های خودرو بابونه (Matricaria chamomilla L.) با معادل کاشته شده آنها

بابونه (Matricaria chamomilla L.) به دلیل کاربرد فراوان در صنایع مختلف غذایی، دارویی و آرایشی-بهداشتی از گیاهان دارویی مهم به شمار می رود. خواص بیولوژیک بابونه به اجزای اسانس، به ویژه کامازولن و آلفا-بیزابولول اکسید A و فلاونوییدهای آن، به ویژه آپیژنین و لوتیولین نسبت داده می شود. ارزیابی جمعیت های گیاهی خودرو متعلق به مناطق مختلف جغرافیایی در محل (بررسی نمونه های خودرو) و خارج از محل (بررسی نمونه های خودرو در شرایط زراعی)، برای به نژادی گیاه و گزینش ژنوتیپ های امیدبخش گام بسیار مهمی است. از سویی کشت و اهلی کردن گیاهان خودرو در شرایط زراعی موجب بهبود عملکرد گیاه شده و از برداشت بی رویه و انقراض گیاه جلوگیری می کند. در این پژوهش به بررسی تنوع کمی و کیفی اسانس برخی جمعیت های خودرو بابونه و کاشته شده همین جمعیت ها در شرایط زراعی پرداخته شد. گل و بذر 15 جمعیت خودرو بابونه از رویشگاه های طبیعی کشور شامل 12 جمعیت از استان خوزستان (Kh1-12)،2 جمعیت از استان فارس (F1-2) و 1 جمعیت از استان بوشهر (F3) در سال 1400-1399 جمع آوری گردید. گل ها برای اسانس گیری و بذرها برای کشت در مزرعه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی (تیمار= ژنوتیپ) با 3 تکرار استفاده شدند. مزرعه تحقیقاتی واقع در ایستگاه تحقیقات البرز وابسته به موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور (استان البرز) به عنوان محل کشت بدون اضافه کردن هیچ کودی به خاک در نظر گرفته شد. بذرها با فواصل 15 سانتی متر بین خطوط کاشت و 15 سانتی متر بین بوته ها روی خطوط کاشت به صورت مستقیم کاشته شدند (فروردین 1401). آبیاری به صورت قطره ای و وجین علف های هرز به صورت مکانیکی انجام شد. برداشت دستی گل ها همراه با کمتر از 5 سانتی متر دمگل در مرحله بیشتر از 70% گلدهی انجام شد. اسانس گل های سایه-خشک به روش تقطیر با آب (دستگاه کلونجر) به مدت 3 ساعت استخراج شد و آنالیز کمی و کیفی آنها با استفاده از دستگاه های گاز کروماتوگرافی و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی انجام شد. نتایج نشان داد، هیدروکربن های سسکویی ترپن، سسکویی ترپن های اکسیژنه و دی استیلن ها بیشترین درصد ترکیبات اسانس در هر دو گروه نمونه های خودرو و کاشته شده را تشکیل می دادند. دو ترکیب مهم اسانس بابونه شامل کامازولن (از هیدروکربن های سسکویی ترپن) و آلفا-بیزابولول اکسید A (از سسکویی ترپن های اکسیژنه) در گیاهان کاشته شده بیشتر از نمونه های خودرو بودند. در نمونه های خودرو، بیشترین میزان (%) کامازولن (5.3%) و آلفا-بیزابولول اکسید A (21.5%) به ترتیب در جمعیت های Kh8 و Kh4 و در نمونه های کاشته شده، بیشترین میزان کامازولن (11.1% و 11.0%) به ترتیب در جمعیت های Kh7 و Kh3 و بیشترین مقدار آلفابیزابولول اکسید A (32.3%) در جمعیت F-2 به دست آمد. به طور کلی، اجزای عمده اسانس (%) در جمعیت های کاشته شده و خودرو شامل آلفا-بیزابولون اکسید A (خودرو: 40.1% (F1) تا 64.5% (Kh3) و کاشته شده: 29.8% (F2) تا 56% (Kh3))، آلفا-بیزابولول اکسید A (خودرو: 5.8% (Kh5) تا 21.5% (Kh4) و کاشته شده:10.3% (Kh3) تا 32.3% (F2))، E-بتا-فارنزن (خودرو: 6.1% (Kh3) تا 23.3% (Kh8) و کاشته شده: 6.9% (Kh1) تا 15.6% (F3))، Z-اسپیرو اتر (خودرو: صفر (F1) تا 16.1% (Kh1) و کاشته شده: 9.1% (Kh7) تا 15.1% (Kh13)) و کامازولن (خودرو:1.6% (Kh6) تا 5.3% (Kh8) و کاشته شده: 4.7% (Kh6) تا 11.1% (Kh7)) بودند. همچنین، درصد اسانس با تفاوت قابل ملاحظه ای در نمونه های کاشته شده (0.9% (Kh5) تا 1.4% (Kh13)) بیشتر از خودرو (0.1% (Kh6) تا 0.5% (Kh10)) بدست آمد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد، با کشت نمونه های خودرو بابونه در شرایط زراعی و کنترل آب و مدیریت های زراعی، می توان اسانسی با کمیت و کیفیت مطلوب نسبت به نمونه های خودرو داشت.