نمادهای شریعت ستیز حوزه ی موسیقی در ادبیات عرفانی

طرب، سماع و موسیقی و ملازمات آنها از نمادها و استعاره های موجود در ادبیات عرفانی هستند که ظاهر آنها با احکام اسلامی (شریعت) در تضاد است. گزارشهای تاریخی حاکی از آن است که مراسم خانقاهی همراه با موسیقی و آوازخوانی در میان فرقی از صوفیان بوده است. اما عموم صوفیان، آنگاه که از موسیقی و طرب و ملازمات آن ها مثل سماع و آلات موسیقی سخن می گفتند، نگاهی نمادین و استعاره محور داشته اند. این مقاله با رویکرد ادبیات توصیفی و بر اساس منابع کتابخانه ای، با بررسی وجه نمادین موسیقی و لوازم آن در ادبیات عرفانی، معنای حقیقی مورد نظر صوفیان از استعاره-های متناقض نمای با شریعت در حوزه موسیقی را واکاوی می نماید و در صدد اثبات این فرضیه است که در اغلب این نمادها و استعاره ها، مطرب در معنای خدا است و پیر و مرشد و طرب در معنای فیض الهی و گاه به معنای هر دستوری است که سالک الی الله را به وجد برساند. همچنین سازهای موسیقی می-توانند نمادی از مراتب سالکان الی الله باشند. مثلا نی نماد تخلیه است و سازهایی مثل چنگ و رباب نماد حزن و در مقابل، دف و سرنا نماد مقام وجد و تواجد و سماع و سکر سالک به اقتضای وصل است.