شیخ کبیر، ابوعبدالله محمدبن خفیف؛ حلقه ی اتصال مکتب عرفان عراق به مکتب عرفان شیراز

ابوعبدالله محمدبن خفیف یکی از مشایخ جریان ساز شهر شیراز در مسیر تحول تصوف است. اگرچه نام وی در کتب تراجم بسیار شنیده شده، اما نگرش عرفانی او به درستی بررسی و شناخته نشده است و همین امر سبب شده تا جهان بینی وی را انعکاسی از مکتب عراق و به خصوص جنید تصور کنند و او را سفیری برای انتقال اندیشه های عرفانی عراق به فارس بدانند. در این پژوهش با تفحص و غور در آراء شیخ کبیر روشن گردید که هرچند ردپای تعالیم مشایخ عراق در جهان اندیشگانی وی دیده می شود اما تعاریف، نظرات و تصمیماتی ناهماهنگ با نگرش عرفانی مکتب بغداد هستند که خط مشی حقیقی او را مشخص می کنند. این نقاط انفکاک عبارتند از: پذیرش جهان بینی حلاج و رویم، مباح دانستن سماع، ترجیج دادن فقر بر غنا و کسب بر توکل و سوال، رد مشاهده ی خداوند و گستاخی با او و در نهایت پذیرش عشق الهی. اگر بپذیریم که جهان بینی ابن خفیف زیرمجموعه ی مکتب عرفان بغداد قرار نمی گیرد، «اعتدال در نگرش و منش»، «تمهیدگری برای ورود عشق » و «وسعت میدان تاویل»، کلید واژه هایی در نگرش شیخ کبیر هستند که آغاز مکتب عرفان شیراز را نوید می دهند. در واقع اهمیت شیخ کبیر در پیوندی است که میان صوفیان دوره ی کلاسیک عرفان بغداد و صوفیان متاخر مکتب عرفان شیراز برقرار می کند. ابن خفیف را می توان حلقه ی اتصال مکتب عرفان عراق به مکتب عرفان شیراز دانست.