بازآفرینی طرح فرضی شهر تاریخی سلطانیه براساس مینیاتور مطراقچی و متون تاریخی

شناخت شهرهای تاریخی ایران در ادوار مختلف، بازگوکننده پیشینه تمدن ایرانی-اسلامی بوده که دستیابی به چنین اطلاعاتی نیازمند بررسی ساختار معماری و شهرسازی آن ها است. شهر تاریخی سلطانیه به عنوان سومین پایتخت ایلخانان مغول یکی از مهم ترین کانون های سیاسی و اقتصادی زمان خود بوده که امروزه تنها محدوده آثار و ابنیه شهر قدیم قابل تشخیص است. پژوهش حاضر با هدف ایجاد زمینه های مناسب برای بازآفرینی و حفاظت از آثار برجای مانده شهر تاریخی سلطانیه، به شناسایی ساختار فضایی این شهر می پردازد و درصدد پاسخ به این پرسش است؛ ساختار فضایی شهر سلطانیه بر اساس آموزه های معماری و شهرسازی مورد اشاره در مستندات تاریخی، در دوره ایلخانی چگونه است؟ براساس ضرورت مطرح شده، نوشتار حاضر، با بررسی مستندات تاریخی و به طور خاص مینیاتور مطراقچی در تلاش است با مطالعه تحلیلی و تطبیقی، طرح فرضی ساختار فضایی شهر سلطانیه را ارایه نماید. نتایج مطالعات نشان می دهد شهر سلطانیه شامل سه بخش کهن دژ، ارگ میانی یا شارستان و ربض بوده است. بخش میانی شهر براساس یک ساختار کارکردی مذهبی، خدماتی، حکومتی و ساختار کالبدی معطوف به موقعیت قرارگیری بنای گنبد سلطانیه به عنوان نقطه عطف سامان دهنده در اتصال با مجموعه ابواب البر و محوریت معابری اتصال دهنده دروازه ها، براساس طرحی از پیش اندیشیده شده شکل گرفته است. عناصر معماری و شهرسازی سلطانیه، که بیشتر از سایرین در مستندات مورد اشاره قرارگرفته اند، با کمترین میزان تخریب تا به عصر حاضر مواجه بوده اند (همانند آرامگاه اولجایتو با 46.66% تکرار در منابع) و یا شناسایی موقعیت دقیق آن ها ممکن بوده است (همانند برج و باروی میانی شهر با 40% تکرار در منابع) و امروزه نیز قابل مشاهده هستند. عناصر شهری که از کمترین درصد تکرار برخوردار بوده اند (6.66 %) و یا فقط در یک سند نمایه شده اند، در طرح فرضی از مکان یابی دقیقی برخوردار نیستند. سایر عناصر شهری که در بیش از یک سند تاریخی تکرار شده اند (با درصدهای مابین 6.66% و 40%) به دلیل فراهم بودن شرایط مطالعه تحلیلی-تطبیقی در طرح فرضی مکان یابی شده و امکان بازآفرینی آن ها در وضع موجود به کمک متخصصان ممکن به نظر می رسد.