پایش شاخص های پوشش گیاهی و تنوع گونه ای تحت مدیریت قرق در مراتع نیمه استپی استان چهارمحال و بختیاری (مطالعه موردی: مراتع ییلاقی قلعه غارک)

چرای دام به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر ساختار و پویایی پوشش گیاهی مراتع تاثیر دارد و این تغییرات را می توان با انجام عملیات قرق در سطح مراتع مورد ارزیابی قرارداد. قرق به معنی جلوگیری از ورود دام به عرصه مرتعی است و به عنوان بهترین روش مدیریت و اصلاح مراتع معرفی می شود. بیشتر بررسی ها نشان می دهد که عملیات قرق، سبب تغییرات مثبت در شاخص های پوشش گیاهی مانند ساختار پوشش، میزان تولید و تنوع گونه ای مراتع می شود. هدف اصلی تحقیق حاضر، بررسی تغییرات درصد تاج پوشش گیاهی، میزان زی توده هوایی و تنوع گونه ای تحت مدیریت قرق در مراتع نیمه استپی قلعه غارک شهرکرد است.

پس از انتخاب مکان های نمونه برداری در سایت قرق قلعه غارک و مجاور قرق (سایت چرا شده)، نمونه برداری پوشش گیاهی در طی سال های آماربرداری (از سال 1396 تا 1400) به روش تصادفی- سیستماتیک انجام شد. در هریک از سایت ها، چهار ترانسکت به طول 100 متر موازی باهم و عمود بر شیب منطقه مستقر شدند. تعداد 40 پلات 2*2 مترمربعی بافاصله ده متر از هم بر روی ترانسکت ها قرار گرفت. طول ترانسکت ها 100 متر و فواصل بین آن ها نیز 100 متر در نظر گرفته شد. از روش برآورد نظری به منظور تعیین سطح تاج پوشش گیاهان در پلات ها استفاده شد. زی توده هوایی گونه ها با استفاده از روش قطع و توزین تعیین شد. جهت بررسی تنوع گونه ای، شاخص های سیمپسون و شانون - وینر و جهت مقایسه ی غنای گونه ای، شاخص های مارگالف و منهینیک در نرم افزار Past محاسبه شدند. تعیین وضعیت مرتع با استفاده از دو روش چهار فاکتوری و شش فاکتوری تعدیل یافته صورت گرفت. در مورد گرایش از دو روش تراز و قیاسی استفاده شد.

نتایج تحقیق نشان داد میزان درصد تاج پوشش گیاهی سایت قرق در طول دوره ی آماربرداری از 57/34 درصد تا 68/52 درصد و میزان درصد تاج پوشش گیاهی سایت چرا شده از 15/22 درصد تا 76/32 درصد در سال های مختلف متغیر بوده است. میزان زی توده هوایی سایت قرق در طول دوره آماربرداری از 1215 تا 1908 و میزان تولید سایت چرا شده از 693 تا 6/1025 کیلوگرم ماده خشک در هکتار در سال های مختلف متغیر بوده است. وضعیت مرتع سایت قرق در سال های مختلف آماربرداری متوسط بود اما وضعیت سایت چراشده در حالت ضعیف در طول سال های اجرای پرو ژه قرار داشته است. گرایش سایت قرق مثبت و سایت چراشده منفی بوده است. نتایج مقایسات آماری نشان داد که بین اغلب شاخص های ارزیابی در مرتع قرق و چرا شده اختلاف معنی دار بوده است. قرق سبب بهبود شاخص های پوشش گیاهی شده است و پارامتر های مربوط به پوشش تاجی و زی توده هوایی در پهن برگان علفی، گیاهان خوش خوراک کلاس I و گیاهان یک ساله به طور معنی داری در قرق افزایش نشان داد. مقایسه میانگین شاخص های تنوع گونه ای (سیمپسون و شانون-وینر) نشان داد عملیات قرق برای هر دو شاخص افزایش معنی دار تنوع گونه ای پوشش گیاهی را به همراه داشته است. همچنین مقایسه میانگین شاخص های غنای گونه ای (مارگالف و منهنیک) افزایش معنی دار غنای گونه ای را در سایت قرق نشان داده است.

به طورکلی نتایج تحقیق گویای این مطلب است که قرق سبب بهبود پوشش گیاهی، افزایش زی توده هوایی و تنوع گونه ای در مراتع می شود. با توجه به کاهش عملکرد مراتع تحت چرا در سال های اخیر، ازجمله اقداماتی که می تواند بر وضعیت بهره برداری فعلی مراتع اثر مثبت گذشته و روند موجود را تغییر بدهد، برنامه ریزی جهت عملیات اصلاح مراتع و مدیریت چرای دام است.