تاثیر افزایش قیمت فرآورده های دامی بر وضعیت مراتع و معیشت عشایر: مراتع ممسنی

خانوارهای عشایری نقش قابل توجهی در تولیدات دامی بر عهده دارند. در دهه های اخیر تخریب مراتع هم زمان با وقوع شوک های قیمتی و موج نوسانات قیمت محصولات دامی، موجودی دام و در نتیجه معیشت عشایر در ایران را به شدت تحت تاثیر قرار داده است. با توجه به وابستگی بالای معیشت عشایر به وضعیت مراتع، تحلیل هر گونه سیاستی در این زمینه نیازمند توجه همزمان به این دو مولفه است. بر این اساس، در مطالعه حاضر، اثرات سیاست های افزایش قیمت گوشت و قیمت فرآورده های دامی در قالب سه سناریو بر متغیرهای سود و وضعیت مراتع ارزیابی شد.

در مطالعه حاضر، منطقه ممسنی در استان فارس به عنوان یکی از کانون های اصلی عشایر به عنوان نمونه انتخاب شد. برای دستیابی به اهداف مطالعه از یک مدل اقتصادی- زیستی با لحاظ مدیریت پویای دام و مراتع بهره گرفته شد. مدل اقتصادی- زیستی با ترکیب مد ل های اقتصادی و بیوفیزیکی حاصل می شود. مدل اقتصادی در شرایط وجود محدودیت منابع از جمله دسترسی به علوفه، سود تولیدکنندگان در یک سیستم تولید دام را حداکثر می نماید. بر این اساس، سود خالص به تفکیک درآمدها و هزینه های موجود دامداران محاسبه شد. همچنین، علاوه بر لحاظ روند پویای تعداد دام، مقدار TDN مورد نیاز دام ناشی از تغذیه از منابع مختلف علوفه ای نیز محاسبه شد. در نهایت، نیز مدل برنامه ریزی ریاضی با دو هدف حداکثرسازی سود و حداقل سازی مقدار TDN ناشی از استفاده از مراتع به شرط تامین TDN مورد نیاز برای هر دامدار برآورد شد. سناریوهای مورد استفاده در این مطالعه به صورت تغییرات قیمت گوشت و قیمت فرآورده های دامی در نظر گرفته شد. به طوری که کمترین، بیشترین و متوسط رشد قیمت گوشت و فرآورده های دامی در یک سال در بازه 1400-1382 به عنوان سه سناریو مورد توجه قرار گرفت.

نتایج شبیه سازی برای یک دوره ده ساله نشان داد که با ادامه شرایط فعلی، موجودی دام و در نتیجه معیشت عشایر در سال های آتی به شدت کاهش می یابد؛ به طوری که احتمال فروش همه دام ها و از بین رفتن زندگی عشایری وجود دارد. در این راستا، افزایش قیمت گوشت ضمن تاثیر مثبت بر سود دامداران، فشار وارده بر مراتع را نسبت به وضعیت فعلی کاهش می دهد. با این حال، سناریوی افزایش قیمت فرآورده های دامی علیرغم افزایش سود، تاثیر منفی بر پایداری مراتع خواهد داشت. البته، اثرات این سناریوها به تدریج تضعیف و روند بهبود سود عشایر تعدیل می شود. بنابراین، با اتخاذ سیاست های قیمتی امکان دستیابی هم زمان به اهداف بهبود معیشت عشایر و مدیریت پایدار مراتع وجود ندارد. در این راستا، آگاهی سیاست گذاران، برنامه ریزان و ذینفعان از روند کاهشی تعداد دام و عملکرد مراتع در صورت ادامه شرایط موجود و اثرگذار نبودن سیاست های قیمتی بر بهبود همزمان معیشت عشایر و وضعیت مراتع در بلندمدت مهم ترین یافته این مطالعه است.

بر مبنای یافته های این مطالعه، با ادامه شرایط فعلی، موجودی دام و در نتیجه میزان فروش دام در سال های آتی کاهش خواهد یافت. این شرایط با کاهش عملکرد مراتع و در نتیجه کاهش سهم مراتع در تغذیه دام همراه خواهد بود. مجموع این شرایط حاکی از تهدید معیشت عشایر و پایداری مراتع در سال های آینده است. علاوه بر این، با توجه به بدتر شدن شرایط مراتع در اثر اعمال سناریوهای قیمتی، اتخاذ سیاست های حمایتی در جهت حفاظت از مراتع ضروری است.