تحلیل خصوصیات ساختاری سرمایه اجتماعی در راستای مدیریت اجتماع محور سرزمین (مطالعه موردی: شهرستان قلعه گنج)

اهمیت توسعه پایدار جامعه و نقش حیاتی آن در گسترش بیشتر کشورهای در حال توسعه از هیچ کس پنهان نیست و به اعتقاد کارشناسان و دست اندرکاران امر، اثبات این امر بیش از هر چیز به داشتن سرمایه مناسب به ویژه سرمایه اجتماعی بستگی داردکه از طریق مشارکت و اعتماد امکان پذیر است. لذا در این پژوهش خصوصیات ساختاری سرمایه اجتماعی در شبکه اعضای صندوق های اعتباری خرد توسعه روستایی در شهرستان قلعه گنج با استفاده از روش تحلیل شبکه اجتماعی، در دو مرحله قبل و بعد از اجرای این پروژه مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است.

جهت تحلیل و ارزیابی هر چه دقیق تر عملکرد پروژه توان افزایی جوامع محلی شهرستان قلعه گنج و جهت تحلیل روابط فی مابین ذینفعان محلی (اعضای صندوق های اعتبارات خرد روستایی) از رویکرد تحلیل شبکه های اجتماعی در دو مرحله و بازه زمانی استفاده شده است. بازه های زمانی مورد تحلیل در مرحله اول، قبل از جمع آوری اولین پس انداز و راه اندازی صندوق های آبادانی و پیشرفت روستایی و درمرحله دوم، بعد از اجرای پروژه توان افزایی جوامع محلی است. در این تحقیق شاخص های سطح کلان شبکه اجتماعی  مورد بررسی قرار گرفته اند که عبارتند از: تراکم، دوسویگی، انتقال یافتگی و میانگین فاصله ژیودزیک. به منظور ارزیابی ویژگی های شبکه، از یک پرسشنامه ساختاریافته برای جمع آوری داده ها در مناطق مورد مطالعه استفاده شد. جامعه آماری این تحقیق شامل 164 نفر از اعضای صندوق های خرد محلی در سه روستای آزادشهر، علی آباد و زیرآباد است که به صورت شبکه کامل مورد پرسش قرار گرفته اند.

شاخص تراکم در تمامی روستاهای مورد مطالعه و در دو پیوند اعتماد و مشارکت پس از اجرای طرح توانمندسازی افزایش یافت و بیشترین تراکم مربوط به پیوند اعتماد روستای زیرآباد (08/95) است. شاخص دوسویگی در مرحله دوم مطالعه نسبت به مرحله قبل از پروژه در روستاهای مورد مطالعه افزایش داشته است. این امر نشان دهنده نقش مهم و موثر طرح توانمندسازی در افزایش روابط دوجانبه و متقابل در پیوندهای اعتماد و مشارکت و افزایش سرمایه اجتماعی و مشارکت بیشتر در صندوق توسعه روستایی و بهره مندی از مزایای آن و در نتیجه افزایش توان فردی است. با توجه به نتایج این مطالعه، سطح سرمایه اجتماعی و در نتیجه سرعت روابط مشارکت و اعتماد قبل از اجرای پروژه در حد متوسط بود، اما با تشکیل صندوق اعتبارات خرد این میزان افزایش یافت.

به طور کلی با افزایش سرمایه اجتماعی، پایبندی افراد به هنجارها و قوانین حاکم بر صندوق های اعتباری خرد روستایی افزایش پیدا می کند و این عامل بر میزان احساس تعلق به روستا و مسیولیت پذیری افراد افزوده و جامعه ای منسجم پدید آمده که میزان مطرودیت اجتماعی در میان کنشگران کاهش می یابد. در واقع می توان بیان نمود که به دلیل تشکیل صندوق خرد اعتباری و ساختار اجتماعی در این روستا میزان اعتماد و مشارکت مردم به یکدیگر به طور فزآینده ای ارتقاء یافته است. بنابراین می توان نتیجه گرفت که عضویت در یک شبکه اجتماعی باعث افزایش ارتباطات با بسیاری از منابع دانش و تاثیر بر اعتماد به منابع معین دانش و در نهایت افزایش توانمندی روستاییان می شود.