خوانشی بر روابط تاریخی عبدالملک با امام سجاد (ع)

این مقاله به بررسی رابطه عبدالملک بن مروان، به عنوان یکی از مقتدرترین خلفاء اموی، و امام سجاد(ع)، به عنوان رهبر جامعه شیعیان می پردازد و تلاش می کند این دوره بیست ساله را بر اساس گزارش های گوناگون مورد تحلیل رفتاری قرار دهد. این موضوع افزون بر آشکار کردن جایگاه سیاسی امام سجاد(ع)، از منظری فراتر می تواند راهی برای فهم فعالیت های سیاسی و اجتماعی شیعیان در نیمه دوم سده نخست هجری باشد. پرسش بررسی شده این است که عبدالملک در طول دوران بیست ساله حکومت خود چه سیاست و سبک رفتاری با امام سجاد (ع) داشته است؟ آیا می توان رابطه ای تمام سفید، همان گونه که منابع اهل سنت می گویند، یا رابطه ای تمام سیاه، همان گونه که منابع شیعه می گویند، تصور کرد؟ به نظر می رسد می توان دو الگوی رفتاری متفاوتی برای ارتباط میان آن دو تصور کرد. عبدالملک تا اواخر خلافت خود، رفتاری مناسب و تعامل گونه با امام سجاد(ع) داشت؛ ولی از اوایل دهه نود، سبک رفتاری خود با امام را تغییر داد و فشارها و سخت گیری های جدی برای حضرت ایجاد کرد. از این رو این پژوهش عمدتا با بررسی منابع تاریخی، به این نتیجه دست یافت که سیر رفتار عبدالملک نسبت به امام سجاد(ع)، با رفتاری تعاملی شروع و با رفتاری تقابلی به اتمام رسید. دستاوردی که بر پایه شرایط سیاسی - اجتماعی امام سجاد (ع) می تواند در فهم بسیار از تحولات رهبری شیعه در این دوره، نقش موثری داشته باشد.