مفهوم شناسی «اراده» در روان شناسی و تناظریابی آن در منابع اسلامی

قدمت مفهوم «اراده» در متون فلسفی و دینی را می توان قریب پانصد سال قبل از میلاد مسیح دانست، لیکن ورود این مفهوم به دنیای روان شناسی نوین، با تغییر و تحولاتی روبه رو گردید. ازاین رو پژوهش حاضر با هدف «مفهوم شناسی اراده در گستره دانش روان شناسی و تناظریابی آن در منابع اسلامی» شکل گرفت. بدین منظور، در گام اول، «اراده» در روان شناسی و مفاهیم متناظر با آن در منابع اسلامی با استفاده از روش معناشناسی زبانی مفهوم شناسی شد و در گام دوم، میزان مطابقت این مفاهیم با «اراده» در منابع اسلامی با استفاده از روش «توصیفی» زمینه یابی و بررسی گردید. نتایج یافته های پژوهش نشان داد: حوزه معنایی «اراده» در لغت و روان شناسی با مولفه هایی همچون «توانایی روانی، کشش هشیارانه، توانمندی رفتاری، تصمیم گیری، مهار خود و رفتار هوشمند» مشخص می شود. مفاهیم متناظر با حوزه معنایی «اراده» در لغت و روان شناسی، واژگانی از جمله «اراده، طلب، اختیار، رغبت، میل، شوق، شهوه، محبه، ود، تمنی، انتخاب، مشیت، عزم، صبر، حزم، صریمه، قصد، تحری، نیت، إمعه، المنزعه، الهوی، الاصرار، نکث، إهمال، جزم، هم، ابتغاء، قضاء، قدرت، عطوفه و تصمیم» در منابع اسلامی شناسایی شد. نتایج پژوهش در گام دوم نشان داد: مفاهیم «ود، حزم، امعه، المنزعه، نکث، اهمال، قضاء، قدرت، عطوفه و تصمیم» با میزان شاخص روایی محتوایی (CVI) 625/0، 625/0، 625/0، 75/0، 625/0، 5/0، 5/0، 625/0، 5/0 و 75/0 حذف و 22 مفهوم دیگر از قرابت مطلوب با اراده در منابع اسلامی برخوردارند.