تاثیر تغییر کاربری باغات بادام دشت سامان استان چهارمحال و بختیاری به اراضی زراعی بر برخی شاخص های فیزیکی و شیمیایی کیفیت خاک

در سالیان اخیر برخی از کشاورزان دشت سامان استان چهارمحال و بختیاری برای تامین غذا و علوفه بیش تر باغات بادام این منطقه را به اراضی زراعی و مرتعی تغییر کاربری داده اند. از آنجایی که این فعالیت ها عمدتا بدون داشتن شناخت کافی از محیط خاک انجام می گیرد، میتواند تهدید جدی در جهت کاهش کیفیت خاک باشد. بنابراین، مطالعه در زمینه اثر مدیریت های متفاوت روی ویژگی های مختلف خاک و در جهت مدیریت پایدار منابع خاک اهمیت فراوانی دارد. در این پژوهش اثر تغییر کاربری اراضی در این عرصه ها بر برخی شاخص های فیزیکی و شیمیایی کیفیت خاک مورد بررسی قرار گرفت.

روش پژوهش: 

به منظور بررسی اثر تغییر کاربری اراضی بر برخی شاخص های فیزیکی و شیمیایی کیفیت خاک، سه سیستم کاربری اراضی شامل باغ بادام دایمی، مرتع دایمی و باغ بادام تبدیل شده به زمین زراعی از اراضی دشت سامان انتخاب گردید. از هر کدام از سه سیستم کاربری مورد نظر 15 نمونه خاک (در مجموع 45 نمونه) از عمق صفر تا 30 سانتی متری به صورت شبکه های منظم (متری30×30) نمونه برداری شد. برخی پارمترهای فیزیکی و شیمیایی نمونه خاک های عرصه های مورد مطالعه مطابق روش های استاندارد اندازه گیری شد. پس از جمع آوری و ثبت داده ها در محیط Excel، آنالیز واریانس یک طرفه داده ها (ANOVA) با استفاده از نرم افزار SPSS18 و مقایسه میانگین‎ها نیز بر اساس آزمون LSD در سطح احتمال 1 درصد انجام شد.

نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد، تغییر کاربری اراضی (تبدیل باغ بادام به زمین زراعی) تاثیر معنی داری در سطح احتمال 1 درصد بر شاخص های فیزیکی و شیمیایی خاک مورد مطالعه ایجاد کرد. تغییر کاربری اراضی باعث تغییر بافت خاک سطحی عرصه های مطالعاتی نشد. بافت خاک هر سه سیستم مطالعاتی تقریبا یکسان (لوم رسی متمایل به لوم رسی شنی) بود. براساس نتایج مقایسه میانگین ها، در اثر تبدیل باغ بادام به زمین زراعی مقادیر تخلخل کل، میانگین وزنی قطر خاکدانه ها، سرعت نفوذ پایه و کربن آلی خاک به طور معنی داری در سطح احتمال 1 درصد به ترتیب کاهشی برابر12%، 56%، 50% و54 درصد و مقادیر جرم مخصوص ظاهری خاک، pH، هدایت الکتریکی و درصد آهک خاک افزایشی برابر10%، 5%، 44% و 18 درصد را نشان داد. در این تحقیق حفاظت اراضی مرتعی و جایگزینی گیاهان مرتعی باعث بهبود و افزایش معنی دار مقادیر میانگین کربن آلی خاک، تخلخل کل، پایداری خاکدنه ها و سرعت نفوذ پایه به ترتیب تا 48%، 14%، 69% و 40 درصد نسبت به کاربری زمین زراعی شده بود (pr<0.01). بین کاربری باغ بادام و زمین مرتعی تفاوت معنی داری از لحاظ شاخص های ارزیابی شده مشاهده نشد (0.01<pr).

به طور کلی، در بین پارامتر های تحلیل شده شاخص های کربن آلی، میانگین وزنی قطر خاکدانه ها و جرم مخصوص ظاهری خاک به ترتیب قابل اعتمادترین شاخص های فیزیکی و شیمیایی کیفیت خاک برای منطقه مورد مطالعه می باشد. بنابراین در این تحقیق مقادیر میانگین این شاخص ها به عنوان راه حل بهینه برای انتخاب مدیریت های جایگزین و روش های مختلف خاک ورزی در کاربری های فوق الذکر معرفی می گردد. همچنین با توجه به حساس و شکننده بودن اکوسیستم های دشت سامان توصیه می شود از تغییر کاربری اراضی باغی (قطع درختان بادام) و تبدیل این اراضی به اراضی زراعی در منطقه مطالعاتی خوداری شود. این رهنمود می تواند از سیر قهقرایی خاک های منطقه مطالعاتی که یکی از حساسترین عرصه های کشور به فرسایش می باشد، جلوگیری نماید.