بازخوانی معنا و مصداق «طاغوت» در قرآن کریم با رویکرد تاریخی- ریشه شناختی

مفسران و لغت شناسان مسلمان نه از جنبه لفظی، نه از جنبه معنایی و نه از جنبه مصداقی به نظر منسجمی در مورد طاغوت دست نیافته اند و همین نیز باعث شده تا تشتت آراء زیادی درباره این مفهوم در آثار تفسیری وجود داشته باشد. این مقاله با استفاده از روش ریشه شناسی در صدد آن است تا با روشن سازی ساختار لفظی این واژه و منشا وضع آن، معنای تاریخی این مفهوم را روشن نماید. حسب بررسی صورت گرفته در این مقاله مشخص شد که طاغوت، از ریشه مشترک سامی «طعی/طغی» به معنای خطا کردن و گمراه شدن ساخته شده است. بر اساس کاربرد این واژه در متون آرامی یهودی و متون حبشی مسیحی که اصل منشا ورود این مفهوم به زبان عربی هستند، دو مصداق برای طاغوت قابل پیجویی است. نخستین مصداق بت ها هستند که برگرفته از زبان آرامی است و مصداق دوم کاهنان (شمن ها) هستند که برگرفته از زبان حبشی است. در قرآن کریم نیز همین دو طیف معنایی بازتاب یافته و هم از طاغوت های بت و خداواره سخن به میان آمده و هم به طاغوت های انسانی (که همان شمن ها باشند) اشاره شده است؛ علاوه بر این دو، طاغوت به معنای عام خود در زبان های سامی نیز در قرآن استعمال شده است.