بررسی و تعیین هسته های مرکزی شهر زاهدان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی

مرکز شهر مظهر قدرت، سیاست، روابط اجتماعی، اقتصاد، پتانسیل ها، تکنولوژی و مشکلات هر شهر است. قسمت مرکزی شهر واقعیتی محسوس و عینی در فضای شهر است که فرآیندهای مخفی شهر را آشکار می سازد. هدف از این پژوهش، بررسی تک هسته ای یا چندهسته ای بودن شهر زاهدان و در نهایت شناسایی هسته یا هسته های مرکزی در ساختار فضایی شهر زاهدان بود.

روش شناسی: 

این پژوهش از نوع کاربردی بوده و در سال 1402 در شهر زاهدان به انجام رسید. روش گردآوری داده ها، کتابخانه ای و اسنادی است. شاخص های مورد بررسی شامل تراکم مراکز آموزشی، بانک ها، مراکز بهداشتی، ادارات، اماکن ورزشی، مراکز تجاری، فضای سبز، اماکن مذهبی، اماکن نظامی، پارکینگ ها، اماکن پذیرایی، اماکن اوقات فراغت، تراکم ساختمانی، تراکم جمعیت و کیفیت خیابان ها و کاربری اراضی شهر زاهدان بود. پس از تهیه بلوک های شهری و داده های مورد نظر، اطلاعات تهیه شده به لایه بلوک های شهری زاهدان در نرم افزار 10.3 ArcGIS افزوده شد. سپس بر اساس نظرات کارشناسی، دامنه مناسب فواصل از امکانات مورد نظر با استفاده از طیف 5گانه لیکرت و ابزار ریکلاسیفای در نرم افزار ArcGIS 10.3 تعیین شد. در این پژوهش برای شناسایی هسته های مرکزی شهر از دو روش تحلیل شبکه ای و تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد.

طبق نتایج تحلیل شبکه ای، شهر دارای یک هسته مرکزی بزرگ در مرکز شهر و 5 هسته فرعی در اطراف شهر بود. در روش تحلیل سلسله مراتبی، هسته مرکزی شهر در مرکز شهر زاهدان و در مناطق 5، 1 و 2 و مناطقی که پتانسیل توسعه و ایجاد گره و هسته شهری را دارند قرار داشت. نتیجه نهایی هر دو روش بدین صورت بود که شهر زاهدان در کل تک هسته ای بود و در حال تشکیل هسته های بعدی و تبدیل شدن به شهر چندهسته ای بود.

با وجود رشد فیزیکی در طول چند دهه گذشته، همچنان ساختار تک هسته ای از نظر خدمات رسانی و اشتغال در شهر زاهدان شهر غالب است.