گزینش لاین های امیدبخش گندم دوروم با توجه به عملکرد دانه و پایداری عملکرد با استفاده از روش های گرافیکی و شاخص های کیفیت

گندم دوروم (Triticum turgidum L. var. durum) محصولی صنعتی و زراعی است که عمدتا در صنایع تولید ماکارونی استفاده می‎شود. یکی از اهداف مهم برنامه های به نژادی گندم دوروم تولید ارقام پرمحصول با ویژگی های مناسب برای کشت در مناطق مختلف کشور است. بنابراین، هدف از این تحقیق، بررسی برهم کنش ژنوتیپ × محیط از طریق روش گرافیکی GGE بای پلات در لاین های امید بخش گندم دوروم و شناسایی و معرفی لاین های دارای عملکرد اقتصادی و پایدار جهت معرفی و کشت در مناطق مختلف کشور بود.

در این تحقیق تعداد 18 لاین امیدبخش گندم دوروم به همراه دو شاهد هانا و آران در پنج ایستگاه تحقیقاتی کرج، کرمانشاه، خرم آباد، دزفول و داراب (در دو شرایط آبیاری نرمال و قطع آبیاری در مرحله گل دهی) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار و در دو فصل زراعی (1400-1398) کشت و مقایسه شدند.

نتایج تجزیه واریانس مرکب دو ساله برای عملکرد دانه در شرایط آبیاری نرمال در پنج ایستگاه تحقیقاتی داراب، دزفول، خرم آباد، کرج و کرمانشاه و شرایط خشکی آخر فصل در داراب نشان داد که اثر سال در هر دو شرایط و همه ایستگاه ها معنی دار شد. از نظر عملکرد دانه در شرایط آبیاری نرمال نیز اختلاف بین ژنوتیپ ها در ایستگاه های داراب، دزفول و کرمانشاه معنی دار بود، ولی در ایستگاه های کرج و خرم آباد معنی دار نبود. برهم کنش ژنوتیپ × سال در شرایط نرمال در داراب و کرمانشاه معنی دار، ولی در کرج، دزفول و خرم آباد معنی دار نبود. بر اساس میانگین عملکرد دانه، لاین های G8، G9، G10، G14 و G18 (به ترتیب با میانگین عملکرد دانه 7725، 7597، 7742، 7661 و 7558 کیلو گرم در هکتار) برتر از شاهد ها بودند. با توجه به بای پلات GGE، سه محیط بزرگ مشخص گردید. اولین محیط بزرگ شامل مناطق دزفول و خرم آباد بود که ژنوتیپ های G8 و G10 به ترتیب جزو ژنوتیپ های برتر در این دو منطقه بودند. دومین محیط بزرگ دربرگیرنده مناطق کرمانشاه و کرج بود که ژنوتیپ های G9 و G14 جزو ژنوتیپ های برتر در این دو منطقه بودند. سومین محیط بزرگ شامل دو شرایط اجرای آزمایش در داراب بود و ژنوتیپ برتر در داراب در هر دو شرایط تنش خشکی و شرایط بدون تنش G18 بود. نتایج بای-پلات نشان داد که ژنوتیپ های G8 و G10 جزو پایدارترین لاین ها بودند که در ضمن بیش ترین مقدار عملکرد دانه را هم داشتند. مقایسه لاین های مورد بررسی با ژنوتیپ ایده آل نشان داد که G10 و G8 نزدیک ترین ژنوتیپ ها به ژنوتیپ ایده آل می باشند که بیش ترین عملکرد دانه و پایداری را داشتند. نتایج خصوصیات کیفی نشان داد میانگین درجه سختی ژنوتیپ های مختلف در محدوده 57- 58 قرار داشت و لاین های امیدبخش با ارقام شاهد تفاوت قابل توجهی با هم نداشتند. ژنوتیپ G17 کم ترین (14%) و ژنوتیپ G14 بیش ترین درصد لکه آردی دانه (45%) را داشتند. هم چنین، تنوع نسبتا زیادی از نظر میزان گلوتن مرطوب مشاهده شد به طوری که ژنوتیپ های G9 و G13 به-ترتیب با 8/23 و 3/27 درصد، پایین ترین و بالاترین میزان گلوتن مرطوب را دارا بودند.

در کل با در نظر گرفتن میانگین عملکرد دانه و نتایج GGE بای پلات در هر دو شرایط نرمال و خشکی و با در نظر گرفتن برخی از خصوصیات کیفی دانه، لاین های G8 (D-98-8) و G10 (D-98-10) به عنوان مناسب ترین لاین ها برای هر دو شرایط نرمال و خشکی انتخاب گردیدند. این لاین ها در آزمایشات تحقیقی- ترویجی در شرایط زارعین مورد بررسی بیشتر قرار گرفته و هر کدام از آن ها که در مزارع زارعین نیز برتری خود را نشان دهد به عنوان رقم جدید معرفی خواهد شد.