بررسی تاریخی زبان و ترجمه در تئاترهای مشهد: از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی ایران

اجراهای نمایشی از قبیل مرثیه خوانی، تعزیه یا روحوضی همیشه بخشی از جامعه ایران بوده است و پیشینه ای طولانی دارد؛ اما تیاتر به مثابه پدیده ای فرهنگی و مدرن از اواخر دوره قاجار به جامعه ایران معرفی شد. محتوای نمایش، نحوه اجرا یا بازیگری و زبان انتقال مفاهیم سه عنصر مهم در تیاتر هستند. مطالعات تاریخی و مطالعات ترجمه تاکنون به جنبه های مختلف ترجمه تیاتر پرداخته اند؛ اما به نقش زبان و ترجمه در تیاتر در مشهد به ویژه از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی توجهی نشده است. این پژوهش در پی پاسخ به این سوال است که زبان و ترجمه به مثابه دو عنصر اصلی تیاتر در مشهد طی حدود 80 سال از اولین اجراها در اواخر دوره قاجار تا انقلاب اسلامی چه تحولاتی را پشت سر گذاشته است و بیشتر تیاترهای مشهد با چه زبانی ارایه شده اند و ترجمه چه نقش و جایگاهی داشته است؟ ابتدا با روش کتابخانه ای، منابع اولیه، از جمله تمام روزنامه های مشهد از دوره مشروطه تا انقلاب اسلامی، نظیر آفتاب شرق، آزادی، بهار، چمن، خراسان، صدای خراسان، نوای خراسان و غیره، مورد بررسی قرار گرفت و همه مطالب مربوط به تیاتر استخراج شد. سپس از پژوهش ها و منابع ثانویه بهره گرفته شد و نتایج مربوط به زبان و ترجمه به شکلی توصیفی‐ تحلیلی ارایه گردید. نتایج پژوهش تاکید بر آن دارد که اولین تیاترهای مشهد به زبان ترکی اجرا شدند. سپس ترجمه ترکی به فارسی جای آن را گرفت. در دوره پهلوی اول، ترجمه آثار روسی در ایران رونق داشت و پس از شهریور 1320، ترجمه آثار شاخص ترکی، انگلیسی و فرانسه نیز به این جریان اضافه شد. در اواسط دوره پهلوی، شیوه تلخیص جای ترجمه را گرفت و سطح ترجمه در تماشاخانه های مشهد تنزل پیدا کرد. در دهه 1340، با ظهور گروه های تیاتری جدید در مشهد، زبان فارسی زبان غالب این هنر در مشهد شد.