تبلور کارناوال باختینی در نگارش فیلمنامه های دهه هشتاد ایران

در این پژوهش سعی شده است فیلم نامه های دهه هشتاد ایران با تمرکز بر مولفه های کارناوالی برگرفته از مفهوم کارناوال که یکی از مفاهیم مهم در آرای نظریه پرداز روس، میخاییل باختین است، مورد بررسی قرار گیرد. ماهیت کارناوال باختین، رویکردی انتقادی نسبت به شرایط موجود جامعه است که در بستر تقابل فرهنگ رسمی و غیررسمی شکل می گیرد. فرهنگ مردمی موقعیت برابر اجتماعی ایجاد می کند تا گفت وگومندی، فارغ از صدای سلطه گر شکل گیرد. در سایه ی گفتاشنود آزاد، چندصدایی بر پایه ی شاخصه های گروتسک و خنده که در بطن جامعه جاری است، متجلی می شود. ویژگی هایی که یک متن را کارناوالیزه می سازد شامل گفتمان چندصدایی، ریالیسم گروتسک، خنده، آزادی، برابری، وارونگی، نسبیت و مفاهیم متضاد، نافرمانی از قدرت حاکم، بازی، نقاب، دیوانگی، ضیافت و مرگ است. پژوهش حاضر با مطالعه ی چگونگی کارکرد این مولفه ها در متن فیلم نامه تلاش می کند ضمن شناخت مفهوم کارناوال و مولفه های آن، دریافت نوینی از کاربرد این مفهوم در ادبیات نمایشی خاصه فیلم نامه های دهه هشتاد ایران حاصل شود. این تحقیق به شیوه ی توصیفی- تحلیلی و با هدف شناخت مفهوم کارناوال باختینی و نمود آن در گزیده فیلم نامه های دهه هشتاد ایران با عناوین «نان، عشق و موتورهزار»، «قاعده بازی» و «بیست» صورت گرفته است. یافته ها نشان می دهند کارکرد مولفه های کارناوالی در نگارش فیلم نامه ها، طبق موقعیت انتقادی موجود در بستر فرهنگی و اجتماعی اوایل تا اواخر دهه ی هشتاد، مبتنی بر فضای سیاسی هر دوره دستخوش تغییروتحولات آن سال قرار گرفته است. آنچه در متون منتخب مشاهده می شود تاثیر ویژگی های کارناوالی در فضای کلی آثار است که با توجه به دوره ی نگارش آن اثر در سیطره ی کارناوال وجوه برخی از مولفه های کارناوالی نسبت به دیگر مولفه های آن دارای نوسان است. از آنجایی که گستره ی هنر جایگاه مناسبی جهت بالندگی جامعه است، چنین برداشت می شود که با تلفیق هنر و نظریه ای کاربردی چون کارناوال به منظور نقد و بیان مسایل و معضلات فرهنگی و اجتماعی جامعه می توان به خلق آثاری پرداخت که در خلال سرگرمی مخاطب نکته ای جهت پیشبرد اهداف سازنده در بستر اجتماع داشته باشند.