مفهوم آیکونوگرافی و گونه های کاربردی آن در هنرهای نمایشی با رویکرد انسان شناسی دیداری

 هدف این مقاله بررسی تحلیلی و خاستگاه شناختی آیکونوگرافی و گونه های کاربردی آن در هنرهای نمایشی، با رویکرد انسان/مردم شناسی دیداری است. شواهد نشان می دهد که در ادبیات هنری ایران، عبارت آیکونولوژی همواره دچار تشتت سلیقه ها، نقطه نظرهای متناقض و اصطلاحات رایج کم ربط یا بی ربط با ساحت بنیادین آیکونولوژی یا سیماشمایل شناسی قرار دارد و به همین نسبت دارای پراکندگی معنا و کاربرد گردیده است. معمولا در فرهنگ رایج ایران، اغلب شکلک های مبایلی، اینترنتی، نشانه های بیناشهری و بینافرهنگی، علایم جاده ای، ایموجی ها، آدرس ها، اشاره ها، فلش ها، و هرسونگری ها را آیکون می نامند. در حالی که آیکونوگرافی و آیکونولوژی، لزوما دارای قواعدی منحصر به ساختاری روشمند، با عناصر نمایشی در قلمرو انسان شناسی دیداری است. بنابراین، نقد و بررسی دیدگاه ها، ترجمه ها و جنبه های کاربردی آیکون در هنرهای نمایشی و انسان شناسی دیداری از اهم تلاش این مقاله ی پژوهش محور در راستای تبیین درست واژه ی آیکون است. بخشی از این مقاله با رویکرد انتقادی به برابرنهاد و بازتعریف آیکون در فرهنگ نمایش با طرح مسیله ی نشانه گذاری بر تعدادی از میزانسن ها در ادبیات داستانی، تابلونگاری ها، نقاشی های دیواری، پارچه ای، صخره ای، و دیگر قالب ها است. بدیهی به نظر می رسد این واژه ی تازه وارد در ادبیات و فرهنگ هنر ایران بین گستره های نماد، نشانه و تمثیل، دچار کم توجهی گردیده باشد. بنابراین نگاه انتقادی به تعاریف موجود و تبیین ساختار آیکون از نتایج حاصل این پژوهش، نشان می دهد که آیکونولوژی روش/دانشی مستقل و کم مانند در زبان هنر است که بدون هر یک از ارکان دو گانه ی نمایشی و انسان شناسی دیداری، دیگر دارای مفهوم آیکون نیست. بلکه ممکن است نقاشی یا تمثیل یا نشانه یا هر پدیده ای دگر باشد. این مقاله به روش توصیفی - تحلیلی و رویکرد تفسیری، به ارایه چند آیکونوگرافی ایرانی از هنرهای تجسمی دوره ی باستان تا کنون و با هدف تحلیل محتوای کیفی، به مقایسه چند نظر و نظریه ی رایج خارجی و داخلی در راستای تبیین متناسب عبارت آیکون در ادبیات و هنر ایران، تجزیه و تحلیل گردیده است.