تحلیل تطبیقی ساختار دیباچه های کتب تاریخ و تذکره های عصر صفوی

دیباچه دروازه ورود خواننده و نویسنده به متن اصلی است. سنت دیباچه نویسی در سده های چهارم و پنجم هجری رونق گرفت و در دوره تیموری به نقطه اوج و اعتلای خود رسید. دیباچه نویسی در دوره صفوی نیز ادامه یافت و با نوآوری ها و دگرگونی هایی همراه بوده است. تاریخ نگاری و تذکره نویسی دو زمینه ای است که در عصر صفوی توجه ویژه ای به آن ها شده است. در این جستار، ساختار دیباچه-های متون منثور عصر صفوی و ارکان تشکیل دهنده آن ها با تکیه بر کتاب های تاریخ و تذکره ها به روش تحلیلی توصیفی بررسی و نقاط اشتراک و افتراق آن ها تبیین شده است. یافته های تحقیق حکایت از آن دارد که هرچند نویسندگان عصر صفوی در نوشتن دیباچه ها از سنت دیباچه نویسی در ادوار گذشته تبعیت کرده اند، اما ساختار دیباچه های متون مورد بررسی با تغییراتی همراه بوده است. نعت و منقبت اهل بیت (ع) بخصوص مدح حضرت علی (ع) و رساندن نسب ممدوح به امامان معصوم به دلیل رواج مذهب تشیع در عصر صفوی، از اختصاصات دیباچه های متون منثور این دوره است. مورخان و تذکره نویسان در نگارش حمد و ثنای الهی، نعت و منقبت پیامبر (ص)، فصل الخطاب، معرفی نویسنده، سبب تالیف کتاب، تاکید بر اهمیت موضوع کتاب تقریبا عملکرد یکسانی داشته اند؛ اما در پرداختن به ستایش مهدی الیه (اهداشونده)، نعت و منقبت اهل بیت (ع)، تاریخ تالیف و وجه تسمیه کتاب، ذکر منابع اثر و خاتمه دیباچه متفاوت عمل کرده اند. همچنین در پردازش مطالب تذکره نویسان نسبت به مورخان به تفصیل سخن رانده و بیانی ادیبانه تر داشته اند.