تحلیل کیفرشناختی تبعیض طبقاتی در تعیین و اجرای کیفر اعدام در جرایم مواد مخدر؛ مطالعه تطبیقی

پژوهش های کیفرشناختی در جرایم مواد مخدر، الگوی ثابتی از آسیب پذیری طبقات تهیدست و در عین حال، مصونیت طبقات مرفه از مجازات های شدید را نشان می دهد. از این رهگذر با بهره گیری از تجربه سایر کشورها، پژوهش حاضر در صدد پاسخ گویی به این پرسش است که پایگاه اجتماعی- اقتصادی بزهکاران چه تاثیری بر روند فرایند کیفری جرایم مواد مخدر مستوجب اعدام در ایران دارد. در این راستا از روش تحلیل محتوای اسناد و مدارک، ازجمله 74 نمونه از پرونده های قضایی محکومان مواد مخدر در بازه زمانی 1389 تا 1399 استفاده شده است. همچنین از روش مصاحبه عمیق با کنشگران قضایی و وکلای متخصص، ماموران مبارزه با مواد و محکومان جرایم مواد مخدر (جمعا 37 مورد) بهره برده شده است. داده های حاصل از این تحقیق نشان می دهد اجرای تبعیض آمیز مقررات ناظر بر کشف جرم و توزین مواد مخدر، تبعیض های غیرمستقیم ناشی از وضعیت اقتصادی متهم (تفاوت در عملکرد وکلای تعیینی و تسخیری)، وجود فرصت های فساد به واسطه سود هنگفت قاچاق مواد مخدر و البته تاثیر فساد قضایی بر جابه جایی نقش ها و تغییر عنوان اتهامی، عواملی هستند که در کاهش احتمال دستگیری، تعقیب و محکومیت قاچاقچیان اصلی و در عین حال، افزایش احتمال محکومیت بزهکاران رده پایین به اعدام اثرگذارند. افزون بر اینها، عدم شفافیت و تبعیض آمیز بودن تصمیمات کمیسیون عفو و بخشودگی زمینه ای برای رهایی بزهکاران مرفه از اعدام در مرحله اجرای حکم است.