تحلیل مفهومی خطبه شقشقیه، با تاکید بر برجسته سازی به شیوه استعاره و کنایه

سومین خطبه نهج البلاغه، «شقشقیه» نام دارد که در آن، بالاترین مقاصد کلامی در زیباترین قالب های بلاغی ارایه شده است. یکی از قالب های ادبی اعجاب برانگیز، استفاده از استعاره ها و کنایه های متعددی است که امام علی علیه السلام در طی این سخنرانی به کار گرفته است. با بررسی استعاره ها و کنایه های مذکور دریافت می شود که این کلام از سطح سخن معیار و هنجار، فراتر است و موجب برجسته سازی در ذهن مخاطب می شود. البته برجسته سازی از طریق شگردهای مختلفی صورت می پذیرد که پژوهش پیش رو، تنها شگردهای استعاره و کنایه را با محوریت چیستی اغراض مفهومی امام علی علیه السلام مورد تحقیق قرار داده است. روش این مقاله توصیفی _ تحلیلی است و نتایج آن نشان می دهد که بررسی هر یک از برجسته سازی های استعاری و کنایی در خطبه شقشقیه، مخاطب را به اغراض و مقاصد عمیقی رهنمون می سازد؛ مقاصدی چون: جایگاه حقیقی امامت، دیدگاه امام علیه السلام درباره مردم و حکومت، برخی از ویژگی های رفتاری خلفای پیشین، و نیز به تصویر کشیدن وضعیت کنونی و گذشته. پی بردن به این گونه اغراض، نقش بسزایی در جهت تحلیل گفتمان امامت امام علی علیه السلام در تفکر شیعی دارد.