ایران شناختی

تغییر جایگاه ایران شناسی به ایران شناختی از آنجا ناشی می شود که بنیان الگوی «شناخت» دچار تحول شده است. در ایران شناختی، اصل «دوگانگی دکارتی» مندرس شده، فرض شده است. در اینجا انسان به عنوان شناسنده صرف تلقی نمی شود بلکه شناخت را محصول مشترک بین شناسنده و پدیده دانسته و بر این سیاق الگوهای شناخت و کالبدشکافی علمی ایران، دستخوش تغییرات بنیادی می شود. از یک سوء نحوه بازتاب داده ها در ذهن پژوهشگر اهمیت می یابد و از سوی دیگر نقش سرزمین ایران در ایجاد منطق و نوع تجربه زیسته ای که ساکنان این سرزمین از زیستن در ایران آموخته اند، مطرح می شود. به بیان دیگر، هویت مکانی نقش عمده ای در نوع شناخت منتج از خرد عاطفی ساکنان خود، دارد. در ایران شناختی، پژوهشگر و نحوه بازتاب داده ها در ذهن او اهمیت پیدا می کنند. زیرا حاصل چنین تحلیلی در قالب مولفه های فرهنگی، اجتماعی و زبانی پژوهشگر صورت می گیرد و بدین ترتیب تاثیرگذاری و تاثیرپذیری الگوی دیرینه فهم و دانش هر پژوهشگری با آنچه ادراک معنا می کنیم، به رسمیت شناخته می شود. به سخن دیگر مبانی شناخت به قلمرو فرهنگ و ویژگی های جامعه شناختی رصدکننده معطوف می شود. این چرخش بنیادین در اصول ایران شناختی را باید نخست مدیون طرح نظریه «هویت آینه ای» و «دستگاه جغرافیایی ایران» دانست. این الگو از تامل در پدیده ها، قلمرو جدیدی از درک و شناخت از ایران و ایرانیت برای ما به وجود آورده که می تواند ما را در شناخت بهتر فضای ایران، ارتباط منطقی تری با محیط و فهم تفاوت های فرهنگی و چرایی مانایی ایران در طول اعصار کمک کند. بنابراین، در ایران شناختی نه تنها ذهن و طرحواره های ذهنی پژوهشگر بلکه طرحواره های ذهنی ساکنان و رمزگشایی تصویر ذهنی آنها هم مورد توجه است. در این روش «معناداری زمین» که یک استعاره مفهومی از تاثیر زمین بر فهم و منطق شناخت ساکنان آن است، شکل می گیرد.